Πέμπτη 13 Δεκεμβρίου 2018

Δραματοποίηση λογοτεχνικού κειμένου σε μια σχολική λέσχη ανάγνωσης

  Σκηνές από το βιωματικό εργαστήριο δραματοποίησης λογοτεχνικού κειμένου που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των σεμιναρίων της Λέσχης Ανάγνωσης Ex Libris του ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ σε συνεργασία με α) το Εργαστήριο για τη Μελέτη της Ανάγνωσης και της Γραφής στην Εκπαίδευση και στην Κοινωνία (Ε.Μ.Α.Γ.Ε.Κ., Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Α.Π.Θ.), β) το Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, και γ) το 1ο Γυμνάσιο Καλαμαριάς.


Στόχος των σεμιναρίων ήταν α) η ενίσχυση της φιλαναγνωσίας στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση και β) η ενημέρωση-εξοικείωση των επιμορφούμενων εκπαιδευτικών σχετικά με θέματα οργάνωσης και λειτουργίας μιας σχολικής λέσχης ανάγνωσης.





Η Αλέξανδρα Μυλωνά, Φιλόλογος-Συγγραφέας-Σκηνοθέτις και η Ελένη Παπαδοπούλου, Φιλόλογος ΜΑ, Εκπαιδευτικός Δ.Ε. μέσα από ένα βιωματικό σεμινάριο  δίδαξαν την προσέγγιση και την τεχνική της δραματοποίησης ενός λογοτεχνικού κειμένου.







οι επιμορφούμενοι συνάδελφοι  συμμετείχαν στις ασκήσεις και στους αυτοσχεδιασμούς.






Κυριακή 9 Δεκεμβρίου 2018

Η οδός Μουσών

Η λογοτεχνία μάς ταξιδεύει στο παρελθόν με τον νοσταλγικό συρμό της μνήμης των συγγραφέων που έζησαν στους σταθμούς μιας εποχής που έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να συνθέσουν τις ψηφίδες της λογοτεχνικής μνήμης του Αντώνη Σουρούνη και να ζήσουν νοερά στη γειτονιά της οδού Μουσών, στις παρυφές της Άνω πόλης.

Το κακό άρχισε από την αυλή μας

   Είμαι βέβαιος ότι η καταστροφή του πλανήτη άρχισε από τη γειτονιά μου στη Θεσσαλονίκη. Για την ακρίβεια, μέσα από την αυλή μας. Μέχρι τότε όλα ήταν καλά κι ωραία. Υπήρχε χώμα παντού κι επομένως και λουλούδια. Ακόμα και τα σπίτια ήταν φτιαγμένα από χώμα και άχυρο. Τραβώντας ένα κομματάκι άχυρο κατέβαινε ολόκληρος σοβάς. Κι αν συνέχιζες, μπορούσες να ρίξεις και τον τοίχο. Μικροί το συνηθίζαμε πολύ αυτό το παιχνίδι, μια και δεν είχαμε με τι άλλο να παίξουμε. Το σπίτι μας ήταν από τα μεγαλύτερα στο Κουλέ Καφέ, με μπαξέ και μια χωμάτινη αυλή περικυκλωμένη από γκαζοτενεκέδες με λουλούδια. Στον μπαξέ υπήρχαν μουριές, ροδιές, συκιές, βερικοκιές, κι εμείς τα παιδιά μαθαίναμε τους μήνες από το κάρπισμα των δέντρων. Ήμασταν καμιά δεκαπενταριά παιδιά σ’ αυτό το σπίτι. Κι άλλοι τόσοι μεγάλοι. Μ’ ένα και μοναδικό αποχωρητήριο στην άκρη της χωμάτινης αυλής. Από τα ίχνη στο χώμα καταλάβαινα ποιος βρίσκεται εκεί μέσα. Οι ξαδέρφες μου άφηναν κάτι πατημασιές σαν να περπατούσαν με τις γροθιές τους — κι αυτές ήταν που ενδιέφεραν εμένα. Άνοιγα απότομα τη σανιδένια πόρτα του «μέρους» και τινάζονταν επάνω, όπως τιναζόμουν κι εγώ, όταν από τη στρογγυλή τρύπα πεταγόταν κανένας ποντικός. Χρειάζονταν κότσια τότε, ακόμα και για τις πιο απλές σου ανάγκες.

   Ένα απόγευμα ο αδερφός της μάνας μου, που ήταν χτίστης, ήρθε στο σπίτι μ’ ένα τσουβάλι τσιμέντο από την οικοδομή όπου δούλευε και το ’ριξε στην αυλή. Αυτό ήταν το πρώτο τσιμέντο που έβλεπα στη ζωή μου. Και μαζί μ’ εμένα και πολλοί άλλοι από τη γειτονιά. Στεκόμασταν όλοι γύρω γύρω και παρακολουθούσαμε εκστατικοί πώς το έστρωνε ο θείος μου σαν να άλειφε με βούτυρο μια μεγάλη φέτα ψωμί. Μείναμε εκεί ώσπου έπηξε σβήνοντας για πάντα τις πατημασιές από τις ξαδέρφες μου. Και την ανάσα της αυλής, όμως αυτό το κατάλαβα πολύ αργότερα. Μετά από λίγες μέρες τσιμέντωσε το δάπεδο του αποχωρητηρίου. Και κάποτε όλο το σπίτι. Αυτός ο άνθρωπος ήταν τόσο παθιασμένος με το τσιμέντο, που για δεκαετίες ολόκληρες κυκλοφορούσε με το μυστρί στο χέρι και τσιμέντωνε ό,τι έβρισκε μπροστά του. Μετά πήρε κι άλλους στη δούλεψή του και δε θα ’ναι υπερβολή αν πω ότι τσιμέντωσε τη μισή Θεσσαλονίκη. Σήμερα κάθεται σ’ ένα ρετιρέ γεμάτο γλάστρες κι όλη μέρα φροντίζει τα λουλούδια και μιλάει μαζί τους.

   Έξω από την πόρτα μας όμως ο κόσμος εξακολουθούσε να είναι όπως τον ξέραμε. Γεμάτος αλάνες που στις άκρες τους φύτρωναν τσουκνίδες και παπαρούνες και στο κέντρο τους αποτυπώματα από την μπάλα που παίζαμε και τους τσακωμούς που κάναμε. Και ο δρόμος φτιαγμένος από πέτρες. Κάτι κοτρόνες ανώμαλες και άγριες, που ξεπετιούνταν σαν πέτρινοι θάμνοι. Το βράδυ ακούγαμε τις οπλές των αλόγων που έσερναν τα κάρα να γλιστρούν πάνω τους και τους καροτσέρηδες να βρίζουν. Έτσι ξαπλωμένοι στα κρεβάτια μας μάθαμε τις πιο καλές βρισιές. Ακούγαμε και τα τακούνια των κοριτσιών που είχαν πάει βόλτα στην παραλία και ανηφόριζαν μιλώντας χαμηλόφωνα και γελώντας πνιχτά.

   Μια μέρα ήρθαν κάτι άνθρωποι και πριόνισαν τα κλωνάρια του γερο-πλάτανου που χώριζε το σπίτι μας από την εκκλησία. Οι κάργες που φώλιαζαν χρόνια στην κουφάλα του πέταξαν κατατρομαγμένες και από τότε δεν ξαναείδα τέτοια πουλιά. Συνέχισαν με τον κορμό του και στο τέλος τον ξερίζωσαν τελείως. Παρακολουθούσαμε πάλι όπως τότε με το τσιμέντο, αλλά κανείς δεν τόλμησε να μιλήσει, επειδή στο διαμελισμό και στο ξερίζωμα έκανε κουμάντο ο κυρ Χαράλαμπος, παλιός χωροφύλακας, αλλά μπορούσε ακόμα να στέλνει όποιον ήθελε φυλακή. Ώσπου πέθανε ήταν επίτροπος στην εκκλησία. Μετά ήρθε η σειρά της μαρμάρινης βρύσης, που ήταν δίπλα στον πλάτανο και ξεδιψούσαν παιδιά και περαστικοί. Ο κυρ Χαράλαμπος την πήρε στην αυλή του και λένε πως αυτή τον σκότωσε. Ένα καλοκαιριάτικο μεσημέρι έσκυψε να πιει νερό, έπαθε συμφόρηση και πέθανε.

   Σήμερα το μόνο που έχει μείνει από το δρόμο μας είναι τ’ όνομά του. Συνεχίζει να λέγεται οδός Μουσών, αλλά σχεδόν όλες οι μούσες έχουν πεθάνει. Απόμειναν δυο τρεις που κάθονται πίσω από τα παράθυρα κοιτώντας έξω κι ελπίζοντας να δούνε κανέναν άνθρωπο, αλλά το μόνο που βλέπουν είναι αυτοκίνητα που κινούνται γρήγορα πάνω στην άσφαλτο. Χώμα δεν υπάρχει πουθενά για ν’ ακολουθήσεις τα ίχνη και να βρεις τους φίλους σου. Στα καινούρια καραμελέ σπίτια που γίνανε, ζούνε αρχιτέκτονες, γιατροί και δικηγόροι. Ωστόσο μέσα σ’ όλο αυτό το μπετόν αρμέ κατάφερε κι επέζησε ένα δέντρο έξω από το τσιμεντένιο μας σπίτι. Μια ακακία που ξεπετιέται μέσα από την άσφαλτο, για να μας θυμίζει πώς ήταν ο δρόμος μας κάποτε. Και που ίσως ξαναγίνει έτσι, όσο η ευωδιά της μας πηγαίνει πίσω και μας ξανακάνει παιδιά, έτοιμα ν’ αρχίσουν πάλι τη ζωή τους.


Αντώνης Σουρούνης, Μισόν αιώνα άνθρωπος, Καστανιώτης, Αθήνα 1996, σ. 16-19.

Σάββατο 3 Νοεμβρίου 2018

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΝΕΟΥ ΤΥΠΟΥ) : ΓΛΩΣΣΑ



ΚΕΙΜΕΝΟ
Η συμβολή τού ελληνικού αλφαβήτου στον πολιτισμό μας

    Η περίπτωση τού ελληνικού αλφαβήτου είναι ενδιαφέρουσα για τη γενικότερη προσέγγιση τού θέματος τής γραφής, διότι ο ελληνικός πολιτισμός υπήρξε ένας κατεξοχήν «πολιτισμός τού γραπτού λόγου». Είναι ένας πολιτισμός που δεν νοείται «ερήμην» των κειμένων του, δηλ. έξω από την έκφραση, τη μετάδοση και τη διάδοση των πνευματικών κατακτήσεων και προβληματισμών των Ελλήνων σε όλους τους χώρους. Αυτό προϋποθέτει τη γνώση και τη χρήση τής γραφής, και μάλιστα σε ευρεία κλίμακα ως  προς τους χρήστες (όχι προνόμιο των ολίγων), σε πρώιμο χρόνο (τον χρόνο που άρχισαν να δημιουργούνται μεγάλα πνευματικά έργα) και μέσα από ένα οικονομικό, λειτουργικό και αποτελεσματικό σύστημα, δηλ. ένα πρακτικό και επαρκές αλφάβητο, όπως αποδείχθηκαν το ελληνικό αλφάβητο και (το επιγέννημά του μέσω των Ετρούσκων) το λατινικό αλφάβητο. Ας σημειωθεί ακόμη ότι στο ελληνικό ανάγουν την καταγωγή τους μια σειρά άλλων αλφαβήτων: το σλαβικό (κυριλλικό) και το γλαγολιτικό, το αλβανικό, το μεσσαπικό, το κοπτικό, το γοτθικό, το κελτικό και τα αρχαία λυκικό, φρυγικό, παμφυλιακό, καρικό και λυδικό 

   Το ότι χρησιμοποιήθηκαν περισσότερες γραφές στον ελλαδικό χώρο (γραμμική γραφή Α, γραμμική γραφή Β, κυπρομινωϊκή γραφή, κυπριακό συλλαβάριο, αλφαβητική γραφή) δείχνει την αγωνία των Ελλήνων να εκφρασθούν γραπτώς, με προφανή επίγνωση ότι χωρίς τη γραφή καμιά ανθρώπινη, απαιτητική από τη φύση της, δραστηριότητα δεν μπορεί να υποστηριχθεί και να έχει ευρύτερα αποτελέσματα σε χρόνο, σε χώρο και σε έκταση. Το ότι άλλαξαν σύστημα και υιοθέτησαν ένα πρότυπο ξένο στην προέλευσή του αλλά ριζικά επεξεργασμένο σε όλη του την έκταση και σταδιακά πλήρως προσαρμοσμένο στην δομή τής ελληνικής γλώσσας απαιτεί πνευματική τόλμη και εγρήγορση. Δεν αλλάζεις εύκολα ένα από τη φύση του συντηρητικό θεσμό που είναι ο τρόπος γραφής, για να περάσεις σε μια τελείως διαφορετική γραφή και ως μορφή και ως σύστημα : να περάσεις από μια συλλαβογραφική γραφή (τη γραμμική Β) σε μια φθογγογραφική συμφωνογραφική γραφή (το φοινικικό σύστημα) που οι Έλληνες μετέτρεψαν στο πρώτο πραγματικό αλφάβητο.

   Το κίνητρο που οδήγησε στην αλλαγή αλφαβήτου ήταν η άμεση ανάγκη καταγραφής τού πλούσιου προφορικού λόγου στη φιλοσοφία, στην ποίηση, στην ιστορία, στο θέατρο, στην επιστήμη, στην εκπαίδευση και εξίσου πιεστικά στη δημόσια διοίκηση (νόμους, θεσμούς, αποφάσεις, ψηφίσματα, συμφωνίες κ.λπ.). Επειδή δε όλες αυτές οι διαδικασίες και οι μαθήσεις διέπονταν από ένα διάχυτο δημοκρατικό πνεύμα, απαιτείτο να είναι προσιτές σε όλους τους πολίτες. Χωρίς το ελληνικό αλφάβητο και την εύκολη χρήση του ο πολιτισμός των Ελλήνων ούτε θα εδραιωνόταν, ούτε θα σωζόταν, ούτε θα γινόταν ευρύτερα γνωστός μέσα και έξω από την Ελλάδα.

   Βεβαίως, μιλώντας για γραπτά κείμενα και ελληνική γραφή, αναφερόμαστε πάντοτε στη γλώσσα, εν προκειμένω στην ελληνική γλώσσα που δηλώνεται διά τής γραφής. Αλλά η ίδια η καλλιέργεια τής γλώσσας, τουλάχιστον τής Ελληνικής, δεν θα είχε φτάσει ποτέ στον εκφραστικό πλούτο και στο υψηλό επίπεδο καλλιέργειας που την διακρίνει, αν δεν είχε περάσει από τη σμίλη τού γραπτού λόγου με προϋπόθεση ένα λειτουργικό αλφάβητο που την αποτυπώνει εύκολα, γρήγορα και ποιοτικά, με ακρίβεια και πληρότητα.

   Η σύνδεση τής γραφής και τού γραπτού λόγου υπήρξε τόσο έντονη στην ελληνική σκέψη, ώστε η όλη ενασχόληση με τη μελέτη τής δομής τής γλώσσας στηρίχτηκε στα γράμματα και ονομάστηκε γραμματική, όρος ο οποίος διά τής Λατινικής (grammatica) πέρασε σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες. Κι αυτό γιατί η ενασχόληση με τη γλώσσα, την ανάλυση και τη λειτουργία της, βασίστηκε στα γραπτά κείμενα, σε ό,τι έχει γραφεί. Η ίδια η ονομασία «κείμενο» στην αντίληψη των Ελλήνων είναι «ό,τι κείται», ό,τι υπάρχει ως γραπτός λόγος, ευρύτερα προσιτός και αξιόπιστος αφού προσφέρεται στην κοινή προσπέλαση. Και για να έχει κύρος και αξιοπιστία μια λέξη ή ένας γραμματικός τύπος για τους αρχαίους Έλληνες γραμματικούς εξεταζόταν αν «κεῖται ἤ οὐ κεῖται», αν παραδίδεται ή όχι στον γραπτό λόγο που λειτουργούσε ως πρότυπο.

   Η σημασία τής επινόησης τού ελληνικού αλφαβήτου γενικότερα για τον πολιτισμό τονίζεται με ιδιαίτερη έμφαση από τον καθηγητή τής φιλοσοφίας τού Harvard και τού Yale Eric Havelock: «Η επινόηση τού ελληνικού αλφαβήτου –αντίθετα προς όλα τα προηγούμενα συστήματα, συμπεριλαμβανομένου και τού φοινικικού– απετέλεσε στην ιστορία τού ανθρώπινου πολιτισμού ένα γεγονός, τού οποίου η σπουδαιότητα δεν έχει πλήρως κατανοηθεί ακόμη και μέχρι σήμερα. Η εμφάνισή τού ελληνικού αλφαβήτου διαχωρίζει όλους τους πριν από τον ελληνικό (“pre-Greek”) πολιτισμούς από εκείνους που ακολουθούν μετά τον ελληνικό πολιτισμό («post-Greek»)».

http://babiniotis.gr/dimosieumata/38-glossa?start=5
Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 2/11/2014

ΘΕΜΑΤΑ

1α. Πώς συνδέεται, σύμφωνα με τον συγγραφέα, η χρήση του ελληνικού αλφάβητου με τον ελληνικό πολιτισμό; (100-120 λέξεις)
15 μονάδες
1β. Να παρουσιάσετε περιληπτικά το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγράφων του κειμένου (50-70 λέξεις)
15 μονάδες
2α.  Να βρείτε τη δομή και το είδος της πέμπτης παραγράφου του κειμένου
10 μονάδες
2β. Να δώσετε μία συνώνυμη για καθεμιά από τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου
10 μονάδες
. Να εξετάσετε τη συνοχή της πρώτης παραγράφου, επισημαίνοντας τους τρόπους σύνδεσης των περιόδων της.
10 μονάδες
3. Στη σχολική εφημερίδα που εκδίδει το τμήμα σας, αναλαμβάνετε να γράψετε ένα άρθρο με θέμα τη συμβολή της ελληνικής γλώσσας στην οικοδόμηση του ανθρώπινου πολιτισμού (250-300 λέξεις)
40 μονάδες

Έρευνα-επιμέλεια κριτηρίου Ελένη Παπαδοπούλου, φιλόλογος


Δευτέρα 29 Οκτωβρίου 2018

Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης 30/10/1944

Εισβολή-Κατοχή-Απελευθέρωση (30/10/1944) της Θεσσαλονίκης .
Πώς είδαν τα γεγονότα οι έφηβοι (τότε) Ντίνος Χριστιανόπουλος, Γιώργος Ιωάννου και Νίκος Μπακόλας; Ποια είναι η σύγχρονη ιστοριογραφική τεκμηρίωση;











Τετάρτη 19 Σεπτεμβρίου 2018

ΣΥΝΟΧΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ



 ΣΥΝΟΧΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ

Μια σειρά από προτάσεις αποτελούν κείμενο, μόνο εφόσον υπάρχει σύνδεση μέσα στις προτάσεις και ανάμεσα σ’ αυτές, όταν δηλαδή η ερμηνεία / κατανόηση ενός στοιχείου της πρότασης εξαρτάται από την ερμηνεία κάποιου άλλου, στο οποίο αναγκαστικά καταφεύγει κανείς για μια αποτελεσματική ανάγνωση του κειμένου. Αντίστοιχα, μια σειρά από παραγράφους αποτελούν ένα ολοκληρωμένο κείμενο με συνοχή και αλληλουχία, εφόσον οι παράγραφοι αυτές συνδέονται εξωτερικά και εσωτερικά με τους παρακάτω τρόπους:

α) με τη χρήση συνδετικών ή διαρθρωτικών λέξεων και εκφράσεων που διασφαλίζουν τη συνοχή του κειμένου. Οι λέξεις-αρμοί( μεταφορά από την οικοδομική τέχνη), όπως τις αποκαλούμε, συνδέουν τις νοηματικές σχέσεις των προτάσεων ή περιόδων του κειμένου
  • Ø  αίτιο – αποτέλεσμα: επειδή, διότι, γιατί, έτσι, γι’ αυτό το λόγο,...
  • Ø  αντίθεση – εναντίωση: αλλά, όμως, ωστόσο, από την άλλη πλευρά, αντίθετα, αν και, εντούτοις, άλλωστε, παρ’ όλα αυτά,...
  • Ø  επεξήγηση: δηλαδή με άλλα λόγια, με όσα είπα προηγουμένως εννοούσα, θα σας το παρουσιάσω με άλλο τρόπο, για να γίνω σαφέστερος,...
  • Ø  απαρίθμηση – πρόσθεση επιχειρημάτων: πρώτο...δεύτερο... τέλος, καταρχάς, εκτός απ’ αυτό, επιπλέον, παράλληλα, επιπρόσθετα, επίσης, ας σημειωθεί / προστεθεί ακόμη ότι – δεν πρέπει να λησμονούμε ακόμη ότι...
  • Ø  έμφαση: είναι αξιοσημείωτο ότι, αξίζει να σημειωθεί ιδιαίτερα, πρέπει να τονιστεί ότι, θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή σας, πράγματι, ειδικά, ξεχωριστά, πιο πέρα, περισσότερο,...
  • Ø  συμπέρασμα, ανακεφαλαίωση: συγκεφαλαιώνοντας, επιλογικά, συμπερασματικά, επομένως, συνεπώς, λοιπόν,...
  • Ø  παράδειγμα: π. χ., λ. χ., για παράδειγμα,...
  • Ø  χρονική σχέση: ύστερα, έπειτα, προηγουμένως, εντωμεταξύ, αργότερα, πάντοτε, αμέσως, συγχρόνως,...
  • Ø  διάρθρωση του κειμένου: το άρθρο / κείμενό μου χωρίζεται σε τρία μέρη: στο πρώτο...


Στην παρακάτω παράγραφο η σύνδεση των περιόδων διασφαλίζεται κυρίως με διαρθρωτικές λέξεις:

Συνήθως προϋποθέτουμε ότι ένας διανοούμενος πρέπει να είναι ένας άνθρωπος μορφωμένος. Όμως κάθε μορφωμένος δεν είναι και διανοούμενος. Από τον διανοούμενο δεν περιμένει κανείς απλώς να έχει πλούσιες γνώσεις, να είναι καλλιεργημένος ή να κατέχει μια ειδικότητα. Γιατί ο διανοούμενος είναι, όπως δηλώνει και η λέξη, ένας άνθρωπος, που διανοείται και αυτό σημαίνει, ότι είναι ένας άνθρωπος, που δε δέχεται τα πράγματα, όπως του προσφέρονται, αλλά τα περνά μέσ’ από τη δοκιμασία της δικής του διάνοιας – είναι με άλλα λόγια ένα πνεύμα κριτικό όχι μόνο σε ό,τι αφορά τους άλλους αλλά και σ’ ό,τι αφορά τον εαυτό του.
(Κώστα Μιχαηλίδη, Οικείωση και Αλλοτρίωση, Πανελλήνιες 2001 Γ΄ Λυκείου)

β) με  επανάληψη μιας λέξης / φράσης από την προηγούμενη παράγραφο ή περίοδο

γ) με μία ερώτηση

δ) η αντικατάσταση μιας λέξης με την επαναληπτική αντωνυμία αυτός,-ή,-ό

Στο παρακάτω απόσπασμα παραγράφου η σύνδεση της πρώτης και δεύτερης περιόδου επιτυγχάνεται με την παράλειψη της λέξης «διανοούμενος» που ήδη αναφέρθηκε, ενώ της δεύτερης με την τρίτη με την επανάληψη της λέξης «χαθεί».
Η θέση του διανοούμενου μοιάζει κατά πολύ μ’ εκείνη του Σωκράτη. Ξεχωρίζοντας από τους πολλούς δεν είναι ένας επαϊων, δεν είναι ο ειδικός μιας τέχνης, αλλά αυτός, που ανοίγεται προς το όλον κινδυνεύοντας όμως να χαθεί μέσα στην αοριστία. Για να μη χαθεί μέσα στην αοριστία – την ανεύθυνη θεωρητικολογία – ο διανοούμενος σήμερα χρειάζεται πάνω απ’ όλα μιαν υπεύθυνη περισυλλογή.
(Κώστα Μιχαηλίδη, Οικείωση και Αλλοτρίωση, Πανελλήνιες 2001 Γ΄ Λυκείου)

Με τους ίδιους τρόπους, δηλαδή συνοχή και συνεκτικότητα, συνδέονται μεταξύ τους και οι παράγραφοι.
Π. χ.
Σήμερα, όλο και περισσότερες γυναίκες έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν εκτός του σπιτιού, όμως βρίσκονται επιφορτισμένες με αρκετές δουλειές μέσα στο σπίτι και έξω απ’ αυτό. Αυτό συμβαίνει, επειδή η νοοτροπία των ανδρών δεν αλλάζει τόσο γρήγορα όσο γρήγορα μεταβάλλονται οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Οι άνδρες εξακολουθούν να θεωρούν τις οικιακές εργασίες αποκλειστικά γυναικείες, ακόμη κι αν οι γυναίκες τους εργάζονται τις ίδιες ώρες με αυτούς. Έτσι παρατηρείται αυτό το παράδοξο φαινόμενο οι σημερινές γυναίκες να είναι απελευθερωμένες και ταυτόχρονα θύματα εκμετάλλευσης.
Αυτός ο γυναικείος φόρτος εργασιών δεν οφείλεται μόνο στην ανδρική νοοτροπία αλλά και στην ίδια τη γυναικεία φύση, τη μητρότητα....
¯
Η σύνδεση της πρώτης με την δεύτερη παράγραφο γίνεται με συνεκτικότητα, με νοηματική συγγένεια: μια έννοια – κλειδί της πρώτης παραγράφου (ανδρική νοοτροπία) επαναλαμβάνεται στην αρχή της δεύτερης. Επίσης, η φράση «επιφορτισμένες με αρκετές δουλειές» δηλώνεται με συνώνυμο όρο στην αρχή της δεύτερης παραγράφου: «φόρτος εργασιών».

Οι δυο παράγραφοι θα μπορούσαν να συνδεθούν και με τον εξής τρόπο: η περίοδος – κατακλείδα της πρώτης παραγράφου να τοποθετηθεί στην αρχή της επόμενης (συνεκτικότητα).
¯
Σήμερα, όλο και περισσότερες γυναίκες έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν εκτός του σπιτιού, όμως βρίσκονται επιφορτισμένες με αρκετές δουλειές μέσα στο σπίτι και έξω απ’ αυτό. Αυτό συμβαίνει, επειδή η νοοτροπία των ανδρών δεν αλλάζει τόσο γρήγορα όσο γρήγορα μεταβάλλονται οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Οι άνδρες εξακολουθούν να θεωρούν τις οικιακές εργασίες αποκλειστικά γυναικείες, ακόμη κι αν οι γυναίκες τους εργάζονται τις ίδιες ώρες με αυτούς. Έτσι παρατηρείται αυτό το παράδοξο φαινόμενο οι σημερινές γυναίκες να είναι απελευθερωμένες και ταυτόχρονα θύματα εκμετάλλευσης.
Αυτή είναι η νοοτροπία που χαρακτηρίζει σήμερα την πλειονότητα των ανδρών. Βέβαια, δεν ευθύνεται μόνο αυτή για το γυναικείο φόρτο εργασιών αλλά και η ίδια η γυναικεία φύση, η μητρότητα....

Άλλος τρόπος σύνδεσης των δυο παραγράφων με διαρθρωτική λέξη:
¯
Σήμερα, όλο και περισσότερες γυναίκες έχουν τη δυνατότητα να εργαστούν εκτός του σπιτιού, όμως βρίσκονται επιφορτισμένες με αρκετές δουλειές μέσα στο σπίτι και έξω απ’ αυτό. Αυτό συμβαίνει, επειδή η νοοτροπία των ανδρών δεν αλλάζει τόσο γρήγορα όσο γρήγορα μεταβάλλονται οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Οι άνδρες εξακολουθούν να θεωρούν τις οικιακές εργασίες αποκλειστικά γυναικείες, ακόμη κι αν οι γυναίκες τους εργάζονται τις ίδιες ώρες με αυτούς. Έτσι παρατηρείται αυτό το παράδοξο φαινόμενο οι σημερινές γυναίκες να είναι απελευθερωμένες και ταυτόχρονα θύματα εκμετάλλευσης.
Επιπλέον, στο γυναικείο φόρτο εργασιών συντελεί και η ίδια η γυναικεία φύση, η μητρότητα....




Δευτέρα 10 Σεπτεμβρίου 2018

καλή σχολική χρονιά Δάσκαλε!

Με αφορμή την έναρξη της νέας και ελπιδοφόρας (!) σχολικής χρονιάς, ας διαβάσουμε με προσοχή τις σκέψεις μιας παλιάς μαθήτριας που πάντα θάλλει μέσα από τα γραπτά της και ανακαινίζεται από την άμετρη αγάπη της για τα παιδιά και τον άνθρωπο, την Άλκη Ζέη.


Καλή σχολική χρονιά με αγάπη, ζήλο και μεράκι για τη διδασκαλία και τους μαθητές μας!

Άλκη Ζέη, Δάσκαλος με φωτοστέφανο

Όταν ήμουνα μικρή, εδώ και πάρα πολλά χρόνια, τα σχολεία άνοιγαν την πρώτη Οκτωβρίου.Τις τελευταίες μέρες του Σεπτέμβρη που γυρίζαμε από την εξοχή περίμενα με ανυπομονησία ν' αρχίσει το σχολείο. Το αγαπούσα πολύ. Η μυρωδιά των καινούργιων βιβλίων, η διαδικασία του ντυσίματος με μπλε κόλλα και η άσπρη ετικέτα που κολλούσαμε για να γράψουμε όσο πιο καλλιγραφικά μπορούσαμε τον τίτλο του βιβλίου και το όνομά μας. Θυμάμαι με τι καμάρι έγραφα... Κοσμά και Δαμιανού, Κύρου Ανάβασις, της μαθητρίας Α΄γυμνασίου 'Αλκης Ζέη. Δεν το πίστευα πως θα πήγαινα στο γυμνάσιο. 'Ασε που νόμιζα πως ο Κοσμάς και Δαμιανός είχανε γράψει την Κύρου Ανάβαση!

Στο γυμνάσιο! Ένιωθα μεγάλη πια. Η αδελφή μου που ήδη πήγαινε στο γυμνάσιο, μου έλεγε με πολλή περηφάνεια πως είχανε πολλούς καθηγητές, έναν για κάθε μάθημα κι όχι μια δασκάλα για όλα όπως στο δημοτικό. Εκεί, στην πρώτη γυμνασίου εκτός από τα τόσα θαυμαστά που συνέβαιναν γνώρισα και τη Ζώρζ Σαρή που γίναμε φίλες για μια ολόκληρη ζωή.

Το ίδιο το σχολείο που πήγαινα δεν το αγαπούσα. Η διευθύντρια ήτανε θαυμάστρια του Μεταξά και σε όλες τις τάξεις πλάι στον Χριστό κρεμόταν μια μεγάλη φωτογραφία του, που μας κοίταζε με γουρλωμένα μάτια μέσα από τα τεράστια γυαλιά του. Όμως, μαζί με τη Ζωρζ κι άλλα τρία κορίτσια είχαμε κάνει μια τόσο στενή παρέα που τίποτε δεν μπορούσε να τη διαλύσει. Ούτε καν ότι η Ζωρζ αγαπούσε τον Μεταξά γιατί της άρεσε η στολή νεολαίας και τα χρυσά αστέρια που της είχανε κολλήσει στους ώμους. Ήτανε πολύ όμορφη η Ζωρζ, είχε μια δυνατή φωνή και πολύ θάρρος. Έπαιρνε μέρος σε όλες τις γιορτές του σχολείου και πότε παρίστανε τον Ρήγα Φερραίο και πότε τον Ερμή. Με προστάτευε από τα μαλώματα της διευθύντριας επειδή στις εκθέσεις έγραφα τα δικά μου κι όχι τις τυποποιημένες φράσεις που μας έλεγε εκείνη σχετικά με την αποταμίευση και την αστυφιλία και άλλα τέτοια συγκλονιστικά.

Μια μικρή παρένθεση. Στην κατοχή η Ζωρζ ξέχασε τα χρυσά αστέρια, τον Μεταξά και τους βασιλιάδες και είμασταν μαζί στην Αντίσταση. Είχαμε δύο καθηγήτριες, μια στα Αρχαία και μια στα Νέα Ελληνικά, που τις λατρεύαμε κι εύρισκαν τον μπελά τους από τη διευθύντρια γιατί μας φέρονταν φιλικά και δεν μας κρατούσαν σε απόσταση. Ώσπου τη μια, την πιο νέα, την έδιωξε γιατί μας υπερασπίστηκε όταν εκείνη μας κατσάδιασε άδικα. Παρ' όλα αυτά το αγαπούσαμε το σχολείο επειδή η φιλία μας ήταν τόσο δυνατή που δεν την αλλάζαμε με τίποτα.

Όταν οι γονείς μας, που ήταν πολύ δημοκρατικοί, θέλησαν να μας αλλάξουν σχολείο. Και σε μια διαφωνία με τη διευθύντρια μάς πήραν στη μέση της χρονιάς για να πάμε στη σχολή Αηδονοπούλου που για κείνα τα χρόνια ήταν -μα ακόμα και για σήμερα μπορούσε να είναι - ένα προοδευτικό, ελεύθερο σχολείο.


Η απελπισία μου δεν περιγράφεται. Είπα πως άρχιζε η πιο δυστυχισμένη μέρα της ζωής μου.'Αφηνα τις φίλες μου που για μένα, ακόμα και τώρα, η φιλία είναι το πιο πολύτιμο πράγμα στη ζωή μου. Πήγα με κατεβασμένα μούτρα, το σχολείο όμως εκείνο δεν ήθελε κανένα παιδί που να μην χαμογελάει. Σ' έσπρωχναν να κάνεις κάτι που αγαπούσες, να ζωγραφίσεις, να παίξεις θέατρο, κουκλοθέατρο να γράψεις. Εκεί έμαθα πως μ'αρέσει να γράφω. Την πρώτη έκθεση που έγραψα χωρίς τον φόβο της διευθύντριας του άλλου σχολείου την δημοσίευσαν στο περιοδικό του σχολείου. Κι ύστερα, μια επιτροπή από τις μεγάλες μαθήτριες που έβγαζαν μια φορά τη βδομάδα την εφημερίδα του τοίχου- την κολλούσαν στον τοίχο στους διαδρόμους του σχολείου-, μου ανέθεσαν να γράψω το χρονογράφημα γιατί βρήκαν από την πρώτη εκείνη έκθεση που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό πως είχα χιούμορ. Έγραψα το πρώτο χρονοράφημα κι από τότε το έγραφα σχεδόν κάθε βδομάδα ώσπου τελείωσα το σχολείο. Δεν ξέρω αν θα γινόμουν συγγραφέας, αν δεν είχα αλλάξει σχολείο. Έκανα καινούριες φίλες χωρίς όμως να ξεχάσω τις παλιές που κάθε μεσημέρι όταν σχολούσαμε με περίμεναν στη γωνιά ενός δρόμου ν'αγκαλιαστούμε και να πούμε τα νέα μας.

Ήρθε ο πόλεμος. Ήτανε μια Δευτέρα και η πιο μεγάλη μου λύπη ήτανε ότι έκλεισε το σχολείο. Κι αργότερα, στην κατοχή, το σχολείο ήτανε σαν ένας φωτεινός φάρος μέσα στη μαυρίλα. Ας συναντούσαμε στο δρόμο ανθρώπους σωριασμένους κάτω από την πείνα, ας βλέπαμε άλλους να ψάχνουν στα σκουπίδια για να βρουν κάτι να φάνε, κι ας είχαμε δεί ένα πρωί δυο κρεμασμένους από ένα φανάρι της πλατείας. Μόλις έκλεινε η πόρτα του σχολείου τα ξεχνούσαμε όλα, κι οι δάσκαλοί μας αδυνατισμένοι από την πείνα, με το κολάρο του πουκαμίσου τους να χάσκει στον λαιμό, έκαναν ό,τι μπορούσαν για να ξεχνάμε τη φρίκη και να έχουμε ενδιαφέρον για τη ζωή.
Παρ' όλο που το σχολείο μας το είχαν επιτάξει οι Γερμανοί και στριμωχτήκαμε σε ένα άλλο κτήριο τρείς τρείς στα θρανία, τότε κάναμε τις παραστάσεις του κουκλοθέατρου που εγώ έγραφα τα έργα, άλλες έπαιζαν τους ρόλους κι άλλες έφτιαχναν σκηνικά και κοστούμια.Δουλεύαμε με πάθος, τα ξεχνούσαμε όλα.Κι αυτό, το οφείλαμε στην καθηγήτρια των τεχνικών, την Ελένη Περράκη, που κράτησε μετά την κατοχή για ολόκληρα τριάντα χρόνια το κουκλοθέατρο με το όνομα «Μπάρμπα Μητούσης». Τότε που ήταν σχεδόν το μοναδικό θέαμα για παιδιά.

Και δεν ήτανε μόνο αυτή. Ο καθηγητής των αρχαίων ελληνικών ο Μιχάλης Αναστασίου-ξαδελφος του Καζαντζάκη- δεν μας άφηνε μόνο με τα εις μι ρήματα και δυο σελίδες από την Αντιγόνη να μάθουμε απ' έξω. Μας διάβαζε από μετάφραση όλη την τραγωδία και ξέκλεβε λίγη ώρα πριν χτυπήσει το κουδούνι για να μας διαβάσει τη μεγάλη του αγάπη, τον Πέρ Γκυντ του Ίψεν. Οι δάσκαλοι, αυτοί είναι το παν για το σχολείο. Τώρα περιμένω με ανυπομονησία να χτυπήσει το πρώτο κουδούνι για ν' αρχίσω να επισκέπτομαι τα σχολεία, όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και σε όλη την Ελλάδα, να κουβεντιάσω με τα παιδιά.

Kι όλα αυτά τα χρόνια που πηγαίνω από σχολείο σε σχολείο, κατέληξα στο συμπέρασμα πως όλα εξαρτώνται από τον δάσκαλο. Είτε το σχολείο βρίσκεται σε μεγάλη πόλη είτε σε μικρή ή και σε χωριό ακόμα, εντυπωσιάζομαι από τα παιδιά που κάνουν τόσα δημιουργικά πράγματα, που ξέρουν να συνομιλούν κι έχουν διαβάσει τόσα βιβλία που απορείς πώς βρίσκουν τον χρόνο. Κι όλα αυτά γιατί υπάρχει ένας δάσκαλος που κλέβει ώρες από μαθήματα και από τη ζωή του για να κάνει τα παιδιά -δύσκολο πράγμα σήμερα -να αγαπήσουν το βιβλίο και να ξεφύγουν από το βαρετό πρόγραμμα του σχολείου .Τους θαυμάζω αυτούς τους δασκάλους.Μέσα στις δύσκολες και άχαρες μέρες που ζούμε, αυτοί είναι μια αχτίδα ελπίδας. Σ΄ένα νησί, είχα επισκεφτεί ένα σχολείο, την έκτη τάξη Δημοτικού. Και τι δεν έκαναν αυτά τα παιδιά. Έπαιζαν σκηνές ολόκληρες από τα βιβλία μου, είχαν γράψει δικές τους σκέψεις, ως και τραγούδια είχαν γράψει σχετικά με τα βιβλία, τα τραγουδούσε μια μικρή χορωδία που μαέστρος ήταν ο δάσκαλος.

Ένας πολύ χαρούμενος δάσκαλος με ολοφάνερη την αγάπη του για τα παιδιά. Πριν αποχαιρετήσω τα παιδιά τα συγχάρηκα για τη δουλειά που είχανε κάνει μα είπα ακόμα πως τους συγχαίρω και για τον εξαίσιο δάσκαλό τους .Τότε σηκώθηκε ένα αγόρι και μου λέει: Μας άξιζε όμως. Όταν βγήκαμε από την τάξη ρώτησα το παιδί. Γιατί είπες πως σας άξιζε ένας τέτοιος δάσκαλος; Και τότε εκείνο, μου διηγήθηκε μια απίστευτη ιστορία. Από την αρχή του χρόνου ως τις γιορτές, είχαν έναν δάσκαλο που φοβόταν τα μικρόβια, δεν άγγιζε την κιμωλία να γράψει στο πίνακα, ούτε τα τετράδιά τους, κι έβαζε τα ίδια τα παιδιά να γυρίζουν τα φύλλα κι αν κάποιο τον άγγιζε κατά λάθος, έβαζε τις φωνές κι έφευγε από την τάξη. Τα παιδιά είχαν πέσει όλα σε κατάθλιψη κι όταν ήρθε ο καινούργιος δάσκαλος, έκανε μέσα σ' ένα μήνα όλη την τάξη χαρούμενη και τα παιδιά με χαρά έκαναν χίλια δυο πράγματα μαζί του.

Ας αλλάζουν οι υπουργοί Παιδείας, ας αλλάζουν κάθε τόσο τους νόμους. Όταν υπάρχει ένας δάσκαλος με όρεξη και κέφι, τα παιδιά αποκτούν κι' αυτά όρεξη και κέφι για δουλειά. Είτε σε καινούριο σχολείο βρίσκονται είτε σε λυόμενο ή σε τάξεις με ξεχαρβαλωμένα θρανία. Βλέπεις τα μάτια τους να λάμπουν.

Δεν θ' άξιζε λοιπόν ένα φωτοστέφανο για τον δάσκαλο; 'Αραγε θα βρεθεί ποτέ χέρι να του το φορέσει;

ΠΗΓΗ: ΑΠΕ - ΜΠΕ, Διαδρομές Πολιτισμού, Επιμέλεια Νατάσσα Δομνάκη

Τετάρτη 22 Αυγούστου 2018

Ιστορία χωρίς όνομα, Στέφανος Δάνδολος




Fractal

Αναδημοσίευση από http://fractalart.gr/istoria-choris-onoma/


Η διελκυστίνδα της αγάπης


Γράφει η Ελένη Κ. Παπαδοπούλου // *

Στέφανος Δάνδολος, «Ιστορία χωρίς όνομα”, εκδ. Ψυχογιός, έκτη ανατύπωση, Ιούνιος 2018

Τα Ιουλιανά του 1920 είναι ένα άλλο ζοφερό απότοκο του εθνικού διχασμού που σφραγίστηκε από τη δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη και  τον οριστικό αποχωρισμό του αιθεροβάμονα πατριώτη από την ηγερία του, την Πηνελόπη Δέλτα. Ο έρωτάς τους άγγιζε τα όρια του ιδεατού, συγχρόνως, όμως, πυροδότησε συγκρουσιακές καταστάσεις στον οικογενειακό ιστό της συγγραφέως. Ο Στ. Δάνδολος ζωντανεύει αυτό τον έρωτα, σκηνοθετώντας δύο εκ περιτροπής αφηγηματικά σκηνικά, ένα στην Ελβετία του 1908, όπου για ένα τριήμερο του Ιουνίου, το μοναδικό τριήμερο της κοινής τους ζωής, θα κληθούν να πάρουν τις πιο καθοριστικές αποφάσεις για το μέλλον τους και ένα δεύτερο σκηνικό, τον Απρίλιο του 1941, στην Κηφισιά, στο αρχοντικό των Δέλτα, λίγο πριν την εισβολή των Γερμανών στην Αθήνα και το απονενοημένο διάβημα της συγγραφέως του μυθιστορήματος Παραμύθι χωρίς όνομα.
Ο τίτλος του μυθιστορήματος, Ιστορία χωρίς όνομα, το δίχως άλλο είναι εμπνευσμένος από το παραπάνω έργο της Πηνελόπης Δέλτα, μολονότι ο Δάνδολος επινοεί να ονομάσει έτσι το εγκιβωτισμένο διήγημα που συλλαμβάνει ο ψυχίατρος δρ. Φρίντμαν, που παρακολουθούσε τη Δέλτα στο σανατόριο, όπου η τελευταία αναγκάστηκε να εγκλειστεί από την οικογένειά της, προκειμένου να βγάλει από τον μυαλό της τον Ίωνα Δραγούμη. Το εγκιβωτισμένο αυτό διήγημα βασίζεται στις συνεδρίες του γιατρού με την ασθενή και παρουσιάζει με ευθύγραμμο τρόπο τη γέννηση του ειδυλλίου που εξελίχθηκε σε τρέλα. Εξάλλου, η ίδια η Δέλτα παραδέχεται πως είναι τρελή, αφού η αγάπη κάποιον τρελαίνει…
Η αφήγηση μεταβαίνει εναλλάξ από το 1908 στη Βιέννη, όπου οι ερωτευμένοι ζούνε τρεις μέρες τον πλατωνικό έρωτά τους και η Δέλτα καλείται να λάβει την πιο οδυνηρή αλλά και την πιο ευχάριστη ταυτόχρονα απόφασή της, να εγκαταλείψει την οικογένειά της και να ακολουθήσει τον άντρα της ψυχής της. Ωστόσο, στη διελκυστίνδα ανάμεσα στη μητρική αγάπη και την ερωτική, τελικά, νικάει η αγάπη για τα παιδιά της. Η απόφασή της σημαίνει το οριστικό τέλος της σχέσης τους. Τριάντα τρία χρόνια μετά, στα 1941, η απόφασή της να συναντήσει τον νεκρό πλέον Ίωνα Δραγούμη, που την περιμένει με λαχτάρα, με τη λαχτάρα που οι νεκροί περιμένουν τους ζωντανούς που αγάπησαν πραγματώνει την επιθυμία της να είναι μαζί στην αιωνιότητα.
Ο συγγραφέας ανατέμνει την ψυχολογία της Πηνελόπης Δέλτα. Την παρουσιάζει να σχοινοβατεί ανάμεσα στις εσωτερικές της επιθυμίες και τις κοινωνικές νόρμες. Τον άκαμπτο και απείθαρχο χαρακτήρα των νεανικών της χρόνων τον έκαμψε η αστοργία και η άτεγκτη στάση του επιφανούς πατέρα της, Εμμανουήλ Μπενάκη, αλλά και του γενικότερου οικογενειακού περιβάλλοντος που διαμορφώθηκε μέσα σε ένα κλίμα καθωσπρεπισμού κι αυστηρών κοινωνικών συμβάσεων. Με εχέγγυα τα γραπτά της, ο Δάνδολος την κοσμεί με σθένος, αυτοσεβασμό και αξιοπρέπεια και την κάνει να κινείται μέσα σε μια σχέση που δεν έχει τίποτε το χυδαίο και ποταπό.
Από την άλλη, φωτίζεται, μέσα από τη δική της γραπτή οπτική, η προσωπικότητα του Ίωνα Δραγούμη. Παρουσιάζεται φλογερός πατριώτης, ιδεαλιστής, να εμπνέει τον Παύλο Μελά στον μακεδονικό αγώνα, να δίνει κάθε ικμάδα της ζωής του για την υλοποίηση των οραμάτων του μέχρι το άδοξο και άδικο, κατά την ιστορία, τέλος του, στις 31 Ιουλίου του 1920. Αργότερα, η Δέλτα κάνοντας έναν απολογισμό στη ζωή της, έτσι όπως θα ήθελε ο Δάνδολος να γίνει αυτός ο απολογισμός, οι υπόνοιες ότι ο πατέρας της αναμείχθηκε στην εξόντωση του ανθρώπου που κλόνισε την οικογενειακή του γαλήνη τριβελίζουν το μυαλό της.
Το ιστορικό σκηνικό στήνεται, χωρίς σχολαστικισμό, με τεκμηριωμένες λεπτομέρειες που αρύονται από τον συγγραφέα από τα αρχεία και τις ιστορικές πηγές της εποχής, με αποτέλεσμα αυτό να γίνεται βιωματικό, έτσι ώστε ο αναγνώστης να νιώθει ότι παίρνει μέρος και ο ίδιος στα γεγονότα. Και το ερώτημα: πρόκειται άραγε για μια ακόμη ιστορία ενός ανολοκλήρωτου έρωτα ή είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα με δοσομετρικές αναλογίες μυθοπλασίας και ιστοριογνωσίας; Κατά τη γνώμη μου, ισχύουν όλα τα παραπάνω και θα πρόσθετα σ’ αυτά και τα στοιχεία του ψυχολογικού μυθιστορήματος, καθώς οι διεισδύσεις του συγγραφέα στην εύθραυστη ψυχολογία της Π. Δέλτα και ο τονισμός της διβουλίας και οι εσωτερικές συγκρούσεις που βιώνει, αποτελούν χαρακτηριστικά κειμένων με σαφείς ψυχολογικές παραμέτρους.


Στέφανος Δάνδολος

Η έναρξη κάθε κεφαλαίου σηματοδοτείται και από ένα διαφορετικό μότο-απόσπασμα από τα έργα της Δέλτα, φανερώνοντας την προσπάθεια του Δάνδολου αφενός να προετοιμάσει τον αναγνώστη για το περιεχόμενο και αφετέρου να περιορίσει τη δική του προσωπική και, επομένως, υποκειμενική έκθεση των γεγονότων.
Όσον αφορά στις αφηγηματικές τεχνικές, ο αφηγητής είναι άλλοτε ομοδιηγητικός και άλλοτε παντογνώστης. Οι περιγραφές είναι λιτές και περιορίζονται, κυρίως, στους εξωτερικούς χώρους. Αρκετές είναι οι προσημάνσεις που προετοιμάζουν σκηνικά αλλά και συναισθηματικά την αυτοκτονία της Δέλτα.
Θεωρώ ότι είναι ιδιαίτερα ευρηματική η παρουσία του σπουργιτιού τόσο στους περιπάτους του ζευγαριού στη Βιέννη όσο και στη βεράντα του σπιτιού της Κηφισιάς, λίγο πριν το τραγικό τέλος της. Το σπουργίτι, όπως και κάθε πουλί, είναι σύμβολο ελευθερίας. Πετάει ελεύθερο στον ουρανό και, σύμφωνα με τον ποιητή «όλοι έχουμε ανάγκη από ουρανό», από ελευθερία.  Ελευθερία που άλλοτε ταυτίζεται με τη μοναξιά και άλλοτε με τον θάνατο! Σε κάθε περίπτωση,  η Πηνελόπη Δέλτα και ο Ίων Δραγούμης συναντήθηκαν στους ουράνιους λειμώνες της δικής τους ελευθερίας και ο Στέφανος Δάνδολος μάς πρόσφερε ένα πολύ όμορφο και αισθαντικό ανάγνωσμα που μας απογείωσε στον ουρανό!



* Η Ελένη Παπαδοπούλου, εκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, είναι απόφοιτος του Τμήματος Φιλολογίας Α.Π.Θ., με ειδίκευση Κλασικών Σπουδών, και κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Eιδίκευσης της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ., του τομέα Αρχαίων Ελληνικών της Χριστιανικής Γραμματείας . Είναι συντάκτης του φιλολογικού-εκπαιδευτικού ιστολογίου eranistria.blogspot.com.

Τετάρτη 18 Ιουλίου 2018

Ο Χρόνος είναι Αναπνοές της Χαρούλας Αποστολίδου


Αναπνοές ζωής, Αναπνοές αφήγησης


Γράφει η Ελένη Κ. Παπαδοπούλου // *

Χαρούλα Αποστολίδου «Ο Χρόνος Είναι Αναπνοές», εκδ. Βάρφης, 2018

Ο Χρόνος Είναι Αναπνοές της Χαρούλας Αποστολίδου, εκδ. Βάρφης, 2018 είναι ένα μυθιστόρημα με έντονα τα στοιχεία ντοκιμαντέρ. Η συγγραφέας καταπιάνεται με ένα θέμα της τοπικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης, που ωστόσο οι ιστορικοί του παρελθόντος αντιπαρήλθαν με αδιαφορία, την ιστορία του Λαϊκού Σανατορίου Ασβεστοχωρίου.
Τέσσερις άνθρωποι που προσβλήθηκαν από τη φυματίωση στη μεσοπολεμική Ελλάδα αποτελούν τους κρίκους της ανθρώπινης αλυσίδας των έγκλειστων και περιθωριοποιημένων αρρώστων με την κοινή ζωή και την κοινή μοίρα, τη φθίση. Στο πρώτο μέρος του μυθιστορήματος γίνεται η παρουσίαση, με ευθύγραμμο τρόπο, των τεσσάρων πρωταγωνιστών. Οι πρώτες τους αναπνοές σημαίνουν τη γέννησή τους, την έξοδό τους στη ζωή.
Ο Βάνιας γεννιέται στη γη του Πόντου και γαλουχείται με τα ήθη και τα έθιμα των Ποντίων μέχρι να ακολουθήσει και αυτός τον δρόμο της προσφυγιάς και στη συνέχεια την απομόνωσή του, λόγω ασθένειας, στο Σανατόριο. Η τελευταία προβληματική ανάσα του βγήκε λίγο προτού περάσει την πόρτα της Φυματιούπολης και ολοκληρώθηκε με την αλλαγή της ταυτότητας του. Από εδώ και πέρα θα ονομάζεται Θόδωρος, κόβοντας κάθε δίαυλο επικοινωνίας με το «υγιές» παρελθόν του.
Η Τσούτσα γεννιέται στη Μελίτη της Φλώρινας και μπολιάζεται με όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά του τόπου της που καθορίστηκαν από «τους αμείλικτους νόμους της γεωγραφίας και του κέρδους» που σχηματοποίησαν τη λεγόμενη «Μακεδονική σαλάτα» των κατοίκων της περιοχής. Η Τσούτσα ουσιαστικά απορρίπτεται από τους γονείς της στον σύγχρονο Καιάδα του Σανατορίου. Εκεί αλλάζει κι αυτή ταυτότητα, είναι πλέον η Σουλτάνα.
Ο Λυσίμαχος από τη Νάουσα με τις Μπούλες και τους Γενίτσαρους, μια φυσιογνωμία πνευματική με σταθερή προσήλωση στα γράμματα και τον πολιτισμό προσλαμβάνει μετά την είσοδό του στο Θεραπευτήριο την ιδιότητα του δασκάλου και αφιερώνεται στο λειτούργημά του.
Ο Ανέστης Φάκας στην αρχή ανήκει σε εκείνες τις ομάδες «της πόλης των φαντασμάτων» που, καθώς είναι επιρρεπής στην προπαγάνδα και τον σκοταδισμό, αντιμάχεται τους φυματικούς θεωρώντας τους μιάσματα και απειλή για τον ζωτικό χώρο του τόπου του, του Ασβεστοχωρίου. Αργότερα, όταν και ο ίδιος χτυπιέται από την αρρώστια, ακολουθεί τον δρόμο της μετάνοιας.
Ανάμεσά τους η Γεωργία, η Βασιλεία, η Νίτσα, η Καλλιρόη, η Ταπεινή… και πολλοί άλλοι, νικητές και ηττημένοι από την ασύμμετρη απειλή της αρρώστιας και του θανάτου.
Όλες οι πορείες των ηρώων από τον Πόντο, τη Μελίτη της Φλώρινας, τη Νάουσα, τη Γουμένισσα, τη Θεσσαλονίκη και το Ασβεστοχώρι έχουν έναν κοινό προορισμό, «το Λαϊκόν Σανατόριον», και μια κρυφή, ανομολόγητη ελπίδα, την αποθεραπεία και την έξοδό τους από αυτό.
Με επίκεντρο τους τέσσερις ήρωες, ένας ολόκληρος θίασος ανθρώπων προσβεβλημένων από το «χτικιό» αλλά και ανθρώπων που σχετίζονται με τους αρρώστους, γιατροί, νοσηλευτικό προσωπικό, φύλακες άλλοτε αναλαμβάνουν πρωταγωνιστικό ρόλο και άλλοτε συμμετέχουν στις σκηνές σε ρόλο κομπάρσου. Η θεατρικότητα των σκηνών που περιγράφονται με δεξιοτεχνία από τη συγγραφέα μαρτυρούν τη θητεία της στη συγγραφή θεατρικών σεναρίων. Ορισμένες περιγραφές προσώπων γίνονται με μια διεισδυτική ματιά τόσο στην εξωτερική εμφάνιση όσο και στον ψυχισμό τους, όπως είναι η Παρθενόπη, το σύμβολο της εμπάθειας μέσα στους κοιτώνες του Σανατορίου.
Πάθη, έρωτες, συμπλέγματα, ιδεοληψίες, βιασμοί και φήμες σε μια περίκλειστη κοινωνία, απομονωμένη από τον έξω κόσμο, την τοπική κοινωνία των υγιών, συνθέτουν την καθημερινότητα των αρρώστων που αρνούνται να επικοινωνήσουν όχι μόνο με τους υγιείς αλλά και μεταξύ τους. Κυρίως, αρνούνται να αναφερθούν στο παρελθόν τους και μοιράζονται μόνο όσα τους συνέχουν στον αγώνα για τις αναπνοές τους, στον αγώνα για τη ζωή. Βέβαια, υπάρχουν και οι ευχάριστες στιγμές στο Θεραπευτήριο αλλά μόνο σαν απόπειρες για πρόσκαιρη λήθη της ζοφερής πραγματικότητας.
Μια πραγματικότητα που διαμορφώθηκε από ιστορικά γεγονότα, όπως είναι η φωτιά του 1917, η μικρασιατική καταστροφή, η γενοκτονία των Ποντίων, η απεργία των καπνεργατών μέσα στο μεταξικό καθεστώς, το πογκρόμ των Εβραίων με την πυρπόληση της συνοικίας Κάμπελ. Ιστορικά γεγονότα που στοίχειωσαν τη Θεσσαλονίκη και τους κατοίκους της. Με ευρηματικό τρόπο, η Χαρούλα Αποστολίδου δίνει ζωή στον Τάσο Τούση, η δολοφονία του οποίου κατά τη διάρκεια της απεργίας των Καπνεργατών τον Μάη του  ’36 ενέπνευσε τον Γ. Ρίτσο, και τον τοποθετεί στο κάδρο των ηρώων που κάνουν ένα πέρασμα από την κεντρική σκηνή της μυθοπλασίας της. Το ίδιο συμβαίνει και με τον διαβόητο δωσίλογο και ιδρυτή της Τριεψιλικής φασιστικής οργάνωσης, τον Γιώργο Πούλο. Ευχάριστη έκπληξη προκαλεί στον αναγνώστη το ξεχασμένο χαρτί στο κομοδίνο του θαλάμου με ποίημα της νεαρής ποιήτριας και πρώτης συζύγου του ποιητή Γιώργου Βαφόπουλου, Ανθούλας Σταθοπούλου-Βαφοπούλου που «έλιωσε» από τη φυματίωση.
Προσωπικότητες καταγεγραμμένες από την ιστορία αλλά και άγνωστες, όσες δεν έχασαν τη μάχη με την ασθένεια, σημαδεύτηκαν από τον κοινωνικό αποκλεισμό, την απόρριψη και την απώλεια των ονείρων τους. Ωστόσο, με λίγες και σταθερές αναπνοές διεκδίκησαν και μέσα στο νοσοκομείο τα ανθρώπινα δικαιώματά τους και, κυρίως, το δικαίωμα για μια καλύτερη διαβίωση. Οι πολιτικοί και κοινωνικοί αγώνες για διεκδικήσεις μέσα στον ασφυκτικό κλοιό της δικτατορίας του Μεταξά ενέπνεαν και τους αποκλεισμένους φυματικούς και τους βοηθούσαν να συνειδητοποιήσουν ότι ο πολιτικός καιροσκοπισμός δυσχέραινε τη ζωή τους παράλληλα με την αρρώστια.
Είναι ιδιαίτερα πρωτότυπος ο τρόπος της αφήγησης και, θα ομολογούσα, ιδιότυπος. Η συγγραφέας απορρίπτει τον Παντογνώστη Αφηγητή, μολονότι συμμετέχει σε όλες τις αφηγήσεις και μάλιστα γνωρίζει τα πάντα∙ ακόμη και όσα συνέβησαν πριν το πέρασμα των πρωταγωνιστών από την πύλη του Σανατορίου. Η τεχνική του ντοκιμαντέρ διαπλέκεται με τη μυθοπλασία καθώς παράλληλα με τη δημοσιογραφική καταγραφή των μαρτυριών των πρώην ασθενών σχηματοποιούνται και οι μυθιστορηματικοί χαρακτήρες σε μια αδιάλειπτη εξέλιξη. Η συγγραφέας, χωρίς να αυτοσυστήνεται στον αναγνώστη, κινείται στον ίδιο χώρο με τους ήρωές της, συνομιλεί μαζί τους, συναισθάνεται, τούς δίνει τη σκυτάλη της αφήγησης, όταν μπορούν να ανασάνουν και τους διευκολύνει στις κρίσεις των αιμοπτύσεων. Είναι μια ζώσα ύπαρξη που εισχωρεί, κυριολεκτικά, στο είναι τους και ταυτίζεται μαζί τους. Μια απόλυτη πράξη συγγραφικής ενσυναίσθησης που δεν έχω συναντήσει σε άλλο κείμενο!
Οι προλήψεις είναι λίγες, στην αρχή του μυθιστορήματος, και σε αντίθεση με τις αναλήψεις που αποτελούν πάγια αφηγηματική τεχνική και αδήριτη για την παρακολούθηση των χαρακτήρων. Η συγγραφέας μέσα στο μυθιστόρημά της παρουσιάζει και τον ιδεολογικό χάρτη της «ποιητικής» της. Έρευνα σε αρχειακές πηγές, επιστημονική υποστήριξη από ιστοριογραφικές μονογραφίες, συνεντεύξεις αποθεραπευμένων και αξιοποίηση της φαντασίας της. Αφήγηση, διάλογος και περιγραφή εναλλάσσονται αρμονικά, κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη.
Το βιβλίο διαβάζεται απνευστί και, με μεγάλο ενδιαφέρον, ο αναγνώστης παρατηρεί κάθε ήρωα την ώρα που παίρνει αναπνοές για να συνεχίσει να αφηγείται, για να συνεχίσει να ζει! Γιατί ο Χρόνος είναι Αναπνοές!


* Η Ελένη Παπαδοπούλου, εκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, είναι απόφοιτος του Τμήματος Φιλολογίας Α.Π.Θ., με ειδίκευση Κλασικών Σπουδών, και κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Eιδίκευσης της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ., του τομέα Αρχαίων Ελληνικών της Χριστιανικής Γραμματείας . Είναι συντάκτης του φιλολογικού-εκπαιδευτικού ιστολογίου .

Αναδημοσίευση από το περιοδικό fractal 

http://fractalart.gr/o-xronos-einai-anapnoes/

Πέμπτη 28 Ιουνίου 2018

Στέλλα-Λουΐζα Κατσαμπή: Μάχιμη ποιήτρια

Η Στέλλα-Λουΐζα Κατσαμπή είναι μια νεαρή ποιήτρια που πολιτογραφήθηκε στην πόλη της ποίησης με έμπονη προσπάθεια. Τα ποιήματά της διακρίνονται από μια ιδιότυπη ευαισθησία, αισθαντικότητα και τόλμη στην επιλογή και χρήση λέξεων. Τα ταξίδια της φαντασίας της είναι τόσο σαγηνευτικά, ώστε συνεπαίρνουν και τον πιο αμύητο στην ποίηση αναγνώστη.

Μάχιμη

Οι Δευτέρες,

σαν συρφετός στρατιωτών 

με βρίσκουν στις επάλξεις

μεταξύ συνθηκολόγησης και πολεμικής σύρραξης.

Κι εσένα,

πολύτιμό μου τιμαλφές,

που να σε κρύψω,

να μην σε 'βρει η εγκατάλειψη;

Που να σε φυλάξω τριγύρω μου

-να μην σε πάρουν τα σκάγια! -

γιατί, 

όταν θα τσούξει η απόρριψη,

η πληγή μου η βετεράνικη,

θα θέλω να αφανίσω 

όλα τα ανθρώπινα εντός μου,

μα πρωτίστως,

τα εκτός μου.

Κι ύστερα,

που θα 'σαι κι εσύ σκόρπιος

κουφάρι νεκρό στη μνήμη,

δεν θα ξέρω,

σε ποιον άλλον μη θανόντα, 

να αφήσω

της νιότης μου το Ρόδο.



Λανθάνοντα ένστικτα

Κρατούσες ένα μωρό
το σήκωνες ψηλά
σχεδόν το λάτρευες,
σχεδόν μπορούσες να το αγαπήσεις,
σχεδόν ζήλευες την ύπαρξη του,
και λέω σχεδόν,
γιατί μόνο οι λιπόψυχοι
δεν θέλουν τις ευθύνες,
για αυτό,
δεν αγαπάνε τις γυναίκες,
που γίνονται καλές μητέρες.

Μιλάω όμως πάλι,
για τον θαυμαστό σου μικρόκοσμο,
να αεροβαφτίζεις παιδιά
ψελλίζοντας του πατέρα σου το όνομα
που δεν ήταν αρκετός
να σε σηκώσει ψηλά
στης μάνας σου τα μάτια
και αυτό,
το μίσος για το θήλυ,
για την πρώτη γυναίκα που αγάπησες,
που δεν σε κράτησε ποτέ,
σε κάνει πάντα αχάριστο,
σε κάνει ζώο,
σε κάνει ύλη.
Μου είχες πει κάποτε,
πως αν κάναμε παιδί θα μου έμοιαζε,
και εγώ γέλασα,
γιατί θα ήταν όμορφο,
και θα ήταν η τελευταία σου ευκαιρία,
να αγαπήσεις τον εαυτό σου,
και να νιώσεις περήφανος
για κάτι που έπραξες.

Αναρωτιέμαι όμως,
αν
-όπως κάθε ξεδιάντροπη φορά -
μιλάω πάλι για τον εαυτό μου.







Η Στέλλα-Λουΐζα Κατσαμπή γεννήθηκε το 1995 στη Θεσσαλονίκη από πατέρα Κύπριο και μητέρα Ελληνίδα. Ζει και εργάζεται στη Χαλάστρα Θεσσαλονίκης. Σπούδασε στο Τμήμα Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Α.Π.Θ. Το 2018 εξέδωσε την πρώτη της ποιητική συλλογή με τίτλο «Σάρκινοι θεοί» στην κοινή συλλογή «Ανθρώπινα Δαιμόνια» με τον Σταύρο Γκιργκένη. Ποιήματα και πεζά της έχουν δημοσιευτεί στο δοκιμιακό-λογοτεχνικό περιοδικό Νόημα, στην ηλεκτρονική ιστοσελίδα του Εντευκτηρίου καθώς και στην προσωπική της ιστοσελίδα brokenpastelchalks.blogspot.gr




Παρασκευή 22 Ιουνίου 2018

Το σχολείο των ονείρων μου


Και μέσα στο σκοτάδι και μέσα στην αλλοτρίωση πρέπει να ονειρευόμαστε για ένα καλύτερο σχολείο, ένα Σχολείο που θα διαπαιδαγωγεί Ανθρώπους! 

Αναδημοσίευση από το περιοδικό fractal, 49 http://fractalart.gr/o-scholeio-twn-oneirwn-moy/

Της Ελένης Κ. Παπαδοπούλου // *




Το Σχολείο των ονείρων μου
Στην Κατερίνα Π.


Το Σχολείο των ονείρων μου είναι ένα σχολείο γήινο, ανθρώπινο, ζεστό, αγαπητικό. Είναι μια κυψέλη όπου όλοι, μαθητές και δάσκαλοι, έρχονται σ’ αυτό, κάθε μέρα, με ευφρόσυνη διάθεση να μάθουν το πώς θα μαθαίνουν και να γνωρίσουν τα όρια και τις δυνατότητες που έχουμε εμείς, οι άνθρωποι.
Το Σχολείο των ονείρων μου είναι χτισμένο με υλικά τα αγνά νεανικά χαμόγελα και τις ώριμες συνέπειες μιας πρακτικής πείρας. Τα παιδιά ανέμελα και φυσικά συμμετέχουν στο πανηγύρι της μάθησης και σπουδάζουν τον σεβασμό, την ανεκτικότητα, την υπομονή, τον αγώνα του ανθρώπου να ανεβεί σε ψηλές κορυφές με μοναδικά του εφόδια, την προσπάθεια και την εξάρτυσή του.
Το Σχολείο των ονείρων μου είναι ένα διδακτήριο όπου οι δάσκαλοι σέβονται τον εαυτό τους και το λειτούργημά τους. Οι δάσκαλοι έχουν επιλέξει να είναι δάσκαλοι από αγάπη και πάθος. Φροντίζουν διαρκώς να μαθαίνουν, να γίνονται μαθητές, χωρίς να επιδιώκουν υλικές ανταμοιβές, αλλά για να είναι πάντα σε πνευματική ετοιμότητα να καθοδηγούν και να εμψυχώνουν τους μαθητές τους.
Το Σχολείο των ονείρων μου είναι ένα συνεργατικό σχολείο, όπου όλοι μαζί, μια γροθιά, θέτουμε στόχους και πασχίζουμε να τους πετύχουμε, για να απολαύσουμε τα αξιοζήλευτα χρυσά έπαθλα, την ικανοποίηση της συνεργασίας και την πραγμάτωση της απόπειρας. Ένα σχολείο, όπου η συνεργασία και η καλοπροαίρετη στάση των δασκάλων φωτίζουν και παραδειγματίζουν τους μαθητές. Ο παράλογος και ανώφελος ανταγωνισμός και η επιδίωξη ατομικών διακρίσεων σκονίζονται σε κάποια παρατημένα ράφια σαρακοφαγωμένων ερμαρίων.
Το Σχολείο των ονείρων μου είναι απαλλαγμένο από αδιαφορία, υποκρισία, σκοπιμότητες, ιδεολογήματα, αρχομανία και τα άλλα θανάσιμα αμαρτήματα της κοινωνίας . Ένα σχολείο που απομυζά κάθε ρανίδα γνώσης κι όχι ένα ανθρωποφάγο σχολείο που εξοντώνει μαθητές και δασκάλους.
Το Σχολείο των ονείρων μου στην αυλή του έχει έναν ιστό όπου ανεμίζουν στον βαθυγάλανο ουρανό οι σημαίες της δικαιοσύνης και της αξιοκρατίας. Ένα σχολείο που κλείνει για τις καλοκαιρινές διακοπές σκορπώντας δάκρυα λύπης στα μάτια και ανοίγει τον Σεπτέμβρη με χαρές και ελπίδες για το νέο ταξίδι της μάθησης.
Το Σχολείο των ονείρων μου είναι αληθινό και απλό. Ένα σχολείο αγάπης για τα Γράμματα και τον Άνθρωπο, ένα σχολείο κοιτίδα, που δίνει αγκαλιές θαλπωρής, που προσφέρει πνευματική τροφή και ζείδωρο ήλιο στα παιδιά με την εύπλαστη ψυχή και την ακόρεστη δίψα για γνώση.
Το Σχολείο των ονείρων μου θέλω να είναι όμορφο και να αντανακλά την ομορφιά του στις ψυχές μας. Γιατί μόνο οι ψυχές των ανθρώπων μπορούν να  ομορφαίνουν τον κόσμο μας!

Ένα πεζό ποίημα μιας μάχιμης καθηγήτριας πολλών σχολείων.




* Η Ελένη Παπαδοπούλου, εκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, είναι απόφοιτος του Τμήματος Φιλολογίας Α.Π.Θ., με ειδίκευση Κλασικών Σπουδών, και κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Eιδίκευσης της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ., του τομέα Αρχαίων Ελληνικών της Χριστιανικής Γραμματείας . Είναι συντάκτης του φιλολογικού-εκπαιδευτικού ιστολογίου eranistria.blogspot.com


Καλό καλοκαίρι!


Δευτέρα 4 Ιουνίου 2018

Χρήσιμες Οδηγίες για την Έκθεση των Πανελλαδικών Εξετάσεων




Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ ΣΤΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ


Καίριες επισημάνσεις για βαθμολογητές και υποψηφίους των Πανελλαδικών Εξετάσεων.



    
    Η παραγωγή γραπτού λόγου στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας αποτελεί για χρόνια αντικείμενο συζητήσεων και αντιπαραθέσεων, τόσο εξαιτίας της δυσκολίας ανάπτυξης των σχετικών δεξιοτήτων στους μαθητές, όσο και (κυρίως) λόγω των ομολογουμένως χαμηλών επιδόσεων των υποψηφίων στις Πανελλαδικές Εξετάσεις. Θα ήταν χρήσιμο, επομένως, ενόψει των Πανελλαδικών Εξετάσεων του 2018 να διερευνήσουμε ορισμένες από τις δυσκολίες αυτές που προκαλούν δικαιολογημένη ανησυχία σε μαθητές και φιλολόγους.

   Η Παραγωγή Λόγου με τη μορφή που εξετάζεται σήμερα στις Πανελλαδικές Εξετάσεις καθιερώνεται με το Πρόγραμμα Σπουδών του 1999 (ΥΑ Γ2/1088, ΦΕΚ 561/06-05-1999), όπου προβλέπεται για τη γραπτή έκφραση με τον αποφαντικό - κριτικό τρόπο «να προβληματίζεται ο μαθητής για ποικίλα θέματα και να εκφράζεται γραπτά με σαφήνεια· να χειρίζεται τους τρόπους πειθούς (επίκληση στη λογική, στο συναίσθημα, στην αυθεντία) και τα διάφορα μέσα πειθούς (επιχειρήματα, τεκμήρια, περιγραφές, μεταφορές, χιούμορ κτλ.) με τον κατάλληλο τρόπο για να πετύχει τον εκάστοτε επιδιωκόμενο στόχο· να αναπτύξει την ικανότητα να γράφει ποικίλα είδη κειμένων στα οποία κυριαρχεί ο αποφαντικός - κριτικός τρόπος ή παρουσιάζονται οι ποικίλες μείξεις του με τους άλλους τρόπους και να χρησιμοποιεί την κατάλληλη για την περίσταση γλωσσική ποικιλία». Έτσι, από τις Πανελλαδικές Εξετάσεις του 2000 εμφανίζεται η Παραγωγή Λόγου (άσκηση Γ) σε επικοινωνιακό πλαίσιο, η οποία βαθμολογείται έως το 2008 με το 1/2 των συνολικών μονάδων (50), ενώ από το 2009 και εξής με τα 2/5 (40).

 Όσον αφορά το επικοινωνιακό πλαίσιο, στις Πανελλαδικές Εξετάσεις  κυριαρχεί το άρθρο σε σχολική, τοπική κτλ. εφημερίδα (32 εμφανίσεις), ακολουθεί ο προσχεδιασμένος προφορικός λόγος (19 εμφανίσεις), ενώ ελάχιστα εμφανίζεται η επιστολή (5 φορές) και το αποδεικτικό δοκίμιο (4 φορές).

Όσον αφορά τις ενότητες στις οποίες εντάσσονται τα θέματα της παραγωγής λόγου που έχουν εξεταστεί στις Πανελλαδικές Εξετάσεις, μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής :
1η Ενότητα (Γλώσσα: Λόγος &Διάλογος): 4 φορές
2η Ενότητα (Διάλογος Δύο Γενεών): 3 φορές
3η Ενότητα (Ελεύθερος Χρόνος &Ψυχαγωγία): 1 φορά
4η Ενότητα (Αθλητισμός): 2 φορές
5η Ενότητα (Ένδυση, Υγεία, Διατροφή): 2 φορές
6η Ενότητα (Γέλιο): 1 φορά
7η Ενότητα (Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης): 3 φορές
8η Ενότητα (Καταναλωτισμός &Διαφήμιση): 6 φορές
9η Ενότητα (Επάγγελμα &Εργασία): καμία εμφάνιση
10η Ενότητα (Ανεκτικότητα &Αποκλεισμός): 4 φορές
11η Ενότητα (Τέχνη &Κριτική): 4 φορές
12η Ενότητα (Παιδεία &Εκπαίδευση): 4 φορές
13η Ενότητα (Οι ελληνικοί τόποι και τα μνημεία τους): 1 φορά
14η Ενότητα (Τουρισμός): 1 φορά
15η Ενότητα (Οικολογία): 6 φορές
16η Ενότητα (Επιστήμη &Τεχνολογία): 7 φορές
17η Ενότητα (Ελευθερία &Εξουσία): 3 φορές
18η Ενότητα (Πρόσωπο &Προσωπείο): 2 φορές
19η Ενότητα (Παράδοση): 2 φορές
20ή Ενότητα (Ελλάδα, Ευρώπη, Κόσμος): 5 φορές.

    Μπορούμε να δούμε τώρα ορισμένα από τα θέματα που προκαλούν τον προβληματισμό μαθητών και εκπαιδευτικών:

1) Ποιες τεχνικές διδασκαλίας υποβοηθούν στην ενεργοποίηση της σκέψης και της κριτικής ικανότητας των μαθητών, ώστε να ανταποκρίνονται πληρέστερα στο θέμα;

Χρήσιμος είναι ο καταιγισμός ιδεών (brainstorming), ώστε να αναδειχθούν οι γνώσεις και οι απόψεις των μαθητών και στη συνέχεια να συμπληρωθούν και να συζητηθούν από τον διδάσκοντα. Επίσης μπορεί να δίνεται σαφές και ουσιαστικό συνοδευτικό υλικό (κείμενα, πηγές κτλ.), το οποίο θα κατατοπίζει τους μαθητές στις βασικές παραμέτρους του θέματος, αντί για τις προκατασκευασμένες λίστες σημείων (bullet points), που απομνημονεύουν οι μαθητές και αναπαράγουν μηχανιστικά στα κείμενά τους.

2) Πολλοί φιλόλογοι δίνουν έναν κατάλογο με το λεξιλόγιο το σχετικό με τη θεματική ενότητα. Βοηθάει αυτό τους μαθητές στη βελτίωση της έκφρασή τους; 

Έχει αποδειχθεί ερευνητικά ότι οι πίνακες με λεξιλόγιο δεν συνεισφέρουν στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου των μαθητών, επειδή οι μαθητές βλέπουν τη λέξη εκτός συμφραζομένων, την αποστηθίζουν και συνήθως δεν την εντάσσουν δημιουργικά στο κείμενό τους. Για τον λόγο αυτό προτείνεται ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου των μαθητών να επιτυγχάνεται κειμενοκεντρικά, με βάση τα κείμενα που μελετώνται για τη θεματική ενότητα, ώστε να αφομοιώνουν σημασίες οι μαθητές και όχι μόνο τις λέξεις.

3) Αν ο μαθητής αναδιατυπώσει τα δεδομένα του θέματος, αυτό θεωρείται ικανοποιητικός πρόλογος;

Συνήθως είναι ικανοποιητικός και ασφαλής ο σχολιασμός των δεδομένων, παρά το ότι δεν είναι πρωτότυπος. Είναι αναγκαία βέβαια η επιβεβαίωση των δεδομένων, ώστε να αποτελέσουν τη λογική βάση -λογική θεμελίωση- πάνω στην οποία θα χτιστεί η επιχειρηματολογία των ζητουμένων. Σε κάθε περίπτωση, ο μαθητής θα πρέπει να γράψει τον πρόλογο αφού μελετήσει πολύ καλά το θέμα, σχηματίσει το διάγραμμα και ακολούθως να εμπνευστεί έναν πρόλογο που να «δένει» με τις βασικές ιδέες του θέματος. Καλό θα ήταν να αποφεύγονται «κλισέ» εκφράσεις του τύπου «Σε μια εποχή όπου κυριαρχεί..», «Στη σημερινή τεχνολογική εποχή…» κ.ά., γιατί είναι δυνατό να απομακρύνουν από τα συγκεκριμένα ζητούμενα και να οδηγήσουν σε περιττές γενικεύσεις
.
4) Μερικά βιβλία και φιλόλογοι προτείνουν μια σειρά από χρήσιμες φράσεις για πρόλογο, μετάβαση και επίλογο. Αξιολογούνται θετικά από τους βαθμολογητές; 

Εξαρτάται από τις φράσεις. Για έναν αδύνατο μαθητή ίσως είναι χρήσιμες. Η τυποποίηση ωστόσο και η ομοιομορφία που παρατηρείται σε πολλά γραπτά μαθητών δημιουργεί ένα αίσθημα ότι όσα γράφονται δεν αποτελούν αφομοιωμένες ιδέες ή λεξιλόγιο μαθητή, αλλά προϊόν αποστήθισης και έχουν αρνητική επίδραση στον βαθμολογητή.

5) Πώς θα μπορέσει ο μαθητής να ανταποκριθεί ικανοποιητικά στο κειμενικό είδος που του ζητείται κάθε φορά;

Όταν ο μαθητής αναλογιστεί τις παραμέτρους επικοινωνίας (ποιος μιλάει, σε ποιον, πού, πότε και με ποιον στόχο), τότε είναι δυνατό να έχει μεγαλύτερη επιτυχία στο επικοινωνιακό πλαίσιο. Θα πρέπει όμως να έχει ήδη εξοικειωθεί με τις συμβάσεις του κειμενικού είδους (άρθρου, επιστολής, ομιλίας κτλ.). Βέβαια, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το κειμενικό είδος πλαισιώνει την ανάπτυξη στο σύνολό της και δεν θα πρέπει να περιορίζεται μόνο στα εξωτερικά του χαρακτηριστικά, π.χ. στον τίτλο.

6) Είναι γνωστικό μάθημα η Έκθεση; Πόση γνώση πρέπει να παρεμβάλει ο μαθητής στην ανάπτυξή του; 

Όχι, η Έκθεση δεν είναι γνωστικό μάθημα. Σκοπός είναι να διαφανεί η ικανότητα του μαθητή να αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα / μια ιδέα / μια στάση ή συμπεριφορά αρθρώνοντας λόγο σαφή και ουσιαστικό. Για ορισμένα θέματα απαιτείται ένα «μίνιμουμ» γνωστικό υλικό. Τις γνώσεις ο μαθητής θα μπορούσε να τις αντλήσει από τα βιώματά του, τις εμπειρίες του, από τα βιβλία ή τα σχολικά μαθήματα. Η παραγωγή λόγου όμως δεν πρέπει με κανένα τρόπο να μετατρέπεται σε επίδειξη γνώσεων επί του θέματος.

7) Από πού θα αντλήσει το υλικό για την τεκμηρίωσή του ο μαθητής, αν δεν έχει δικά του επιχειρήματα για το θέμα; 

Η Ν. Γλώσσα, όπως ειπώθηκε, δεν είναι γνωστικό μάθημα. Δε χρειάζεται να ανακαλέσει έτοιμο υποστηρικτικό υλικό για να τεκμηριώσει το θέμα του. Αρκεί να βρεθεί αντιμέτωπος με την απορία και να σκεφτεί σε βάθος. Το συνοδευτικό κείμενο μπορεί επίσης να φανεί χρήσιμο στον μαθητή ενεργοποιώντας την κρίση του.

8) Πώς ορίζεται το «επαρκές» περιεχόμενο; 

Η επάρκεια των ιδεών - επιχειρημάτων δεν είναι θέμα ποσότητας αλλά ποιότητας και  κρίνεται από το ίδιο το γραπτό και όχι από τις «έτοιμες», «προκαθορισμένες» ιδέες. Με άλλα λόγια, ο βαθμολογητής: α) Δεν περιμένει να γράψει (ή να μην γράψει) ο μαθητής κάτι υποχρεωτικά, αλλά προέχει γι’ αυτόν αν αυτό που γράφει ο μαθητής υπηρετεί όλο το κείμενό του και βρίσκεται σε αρμονία με τα ζητούμενα. Αξιολογεί δηλ. τις ιδέες που καταθέτει ο μαθητής. β) Αξιολογεί θετικά επιχειρήματα και όχι απλές θέσεις, επομένως θα πρέπει να διασαφηνιστεί στον μαθητή τι είναι επιχείρημα και τι μια απλή αποδεικτέα θέση όπως αυτές που εμφανίζονται στα φροντιστηριακά βιβλία. Θα πρέπει πάντως να θεωρείται ικανοποιητικό αν ο μαθητής παραθέσει  3-4 επιχειρήματα για κάθε ζητούμενο.

9) Βοηθάει το περιεχόμενο η εξέταση του θέματος από την πλευρά των τομέων (λ.χ. του ηθικού, κοινωνικού, πνευματικού κτλ.);

Καλύτερα να χρησιμοποιούνται οι τυποποιημένοι τομείς με φειδώ. Μπορούν βέβαια να προσφέρουν κάποιες ιδέες στον μαθητή αν έχουν άμεση συνάφεια με το θέμα. Συνήθως όμως φαίνεται να τυποποιούν τη σκέψη του και να την καλουπώνουν, παράγοντας «ανύπαρκτα» επιχειρήματα που δεν αντέχουν σε κανέναν λογικό έλεγχο και προκαλούν συχνά ακόμη και τη θυμηδία. Προτείνεται επομένως ο μαθητής να σκέφτεται βιωματικά ή να εξετάζει πώς η άποψη ή το θέμα επηρεάζουν σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο.

10) Αν το θέμα έχει δύο ζητούμενα, πώς ξέρει ο μαθητής αν είναι ισοδύναμα; Θα πρέπει να τα αναπτύξει ισόρροπα; 

Συνήθως τα ερωτήματα είναι ισοδύναμα και θα πρέπει να είναι παρόμοια η ανάπτυξή τους. Αν η ζητούμενη παραγωγή λόγου είναι 600 λέξεις, επομένως 6 περίπου παράγραφοι, αφαιρώντας τον πρόλογο και τον επίλογο έχουμε δύο παραγράφους για κάθε ζητούμενο περίπου. Ωστόσο, μια κριτική θεώρηση των ζητουμένων μπορεί να δείξει ότι το πρώτο π.χ. είναι σημαντικότερο, ενώ το δεύτερο απορρέει από το πρώτο, ώστε να εμπλουτιστεί με περισσότερα επιχειρήματα το πρώτο ζητούμενο. Θα πρέπει να θυμόμαστε πάντως ότι σημασία δεν έχει το πόσο γράφουμε, αλλά το τι γράφουμε.

11) Αν ο μαθητής διαφωνεί και εκφράζει μια αντίθετη άποψη από την «τρέχουσα», θα του κοστίσει βαθμολογικά; Είναι υποχρεωτικό να συμφωνεί; 

Όχι, φτάνει να τεκμηριώσει με σαφήνεια τη διαφωνία του αφού σχολιάσει και την «τρέχουσα» άποψη. Κάθε άποψη, άλλωστε, είναι αποδεκτή αν είναι τεκμηριωμένη, όπως αναφέρεται εξάλλου και στις οδηγίες προς τους εξεταζόμενους για όλα τα μαθήματα και όχι μόνο τη Γλώσσα. Είναι σημαντικό όμως ο μαθητής να μην αναπτύσσει τη διαφωνία του με οξύτητα ή να φτάνει σε ακρότητες.

12) Επιτρέπονται οι ρητορικές ερωτήσεις;

Ναι, χωρίς όμως να γίνεται κατάχρησή τους. Ίσως είναι βοηθητική μία ερώτηση μεταξύ προλόγου και κυρίως θέματος ή σε κάποια μεταβατική παράγραφο, ιδίως αν ο μαθητής έχει αδυναμία στο θέμα της συνοχής του λόγου. Πάντως, η εμπειρία από τα βαθμολογικά κέντρα δείχνει ότι οι ρητορικές ερωτήσεις αποτελούν κλισέ στα γραπτά των μαθητών και εμφανίζονται στην πλειονότητα των γραπτών στο τέλος του προλόγου ή του επιλόγου, οπότε ο μαθητής θα πρέπει να έχει επίγνωση ότι η τυποποίηση δεν είναι θετική.

13) Ποια παράγραφος θεωρείται πλήρως αναπτυγμένη: όταν περιέχει μία θεματική πρόταση και λεπτομέρειες ή μπορεί να έχει δύο συναφείς θεματικές προτάσεις, για να γίνει πλουσιότερη;

Μία ικανοποιητική παράγραφος είναι γύρω στις 100-150 λέξεις και θα πρέπει να περιέχει μία θεματική περίοδο τεκμηριωμένη με 2-3 επιχειρήματα. Στην ανάπτυξη των παραγράφων συμβάλλει θετικά η αξιοποίηση των ποικίλων τρόπων ανάπτυξης παραγράφων (π.χ. αντίθεση, αίτιο - αποτέλεσμα κτλ.), ώστε να μην είναι η σχέση των επιχειρημάτων πάντοτε προσθετική. Η χρήση δύο θεματικών προτάσεων στην παράγραφο μπορεί να οδηγήσει σε πληθωρισμό και περιττολογία και να διασπάσει τη συνοχή της παραγράφου ή να μην ευνοήσει μια επαρκή ανάπτυξη.

14) Γιατί οι μαθητές καταλήγουν συχνά στην τυποποίηση της γραφής τους; Πόσο αρνητικό είναι αυτό στην αξιολόγησή τους; 

Οι μαθητές αρέσκονται στους κανόνες και τις συγκεκριμένες οδηγίες, αλλά οι κλισέ εκφράσεις και ιδέες δεν αξιολογούνται συνήθως θετικά. Υπάρχουν γραπτά μαθητών στα οποία παρατηρείται έντονη προσπάθεια να «αξιοποιηθεί» συγκεκριμένο λεξιλόγιο, το οποίο πιστεύεται ότι θα κάνει «καλή» εντύπωση στους βαθμολογητές, όπως π.χ. εθελοντισμός, πνευματικοί ταγοί, ανθρωπιστική παιδεία, αποκαΐδια της ανθρωπιάς κτλ. Είναι όμως πεποιημένο, επιτηδευμένο και συχνά ξένο προς το επικοινωνιακό πλαίσιο, οπότε δεν μπορεί να εκτιμηθεί στο κείμενο του μαθητή θετικά. Η πρωτοτυπία της σκέψης των μαθητών είναι γενικά ένα ζητούμενο και σίγουρα, όταν ανευρίσκεται, πριμοδοτείται.

15) Το μη κατάλληλο επικοινωνιακό πλαίσιο αφαιρείται από την έκφραση ή τη δομή; 

Η απουσία τυπικών αναγνωριστικών του επικοινωνιακού πλαισίου, όπως λ.χ. προσφώνηση, αποφώνηση, αφαιρούνται από τη δομή, ενώ το ύφος επηρεάζει την έκφραση.
16) Μέχρι πόσα μόρια μπορούν να αφαιρεθούν για τα ορθογραφικά λάθη;

Με δεδομένο ότι η έκφραση στην παραγωγή λόγου βαθμολογείται με το 12/40 και περιλαμβάνει τη σαφή και ακριβή διατύπωση, τον λεκτικό πλούτο, την κατάλληλη γλωσσική ποικιλία, την ορθή σύνταξη και γραμματική, η ορθογραφία δεν μπορεί να υπερβαίνει συνολικά  τα 3 μόρια, αν είναι εξαιρετικά κακή.

17) Πόσο κοστίζει η υπέρβαση του ορίου λέξεων; 

Πέραν της ανεκτικότητας του συν-πλην10%, θα πρέπει να αφαιρείται μία μονάδα για κάθε 100 λέξεις υπέρβαση. Είναι αναγκαίο ωστόσο να βλέπουμε και σφαιρικά την όλη ανάπτυξη του μαθητή. Αν λ.χ. η υπέρβαση δεν είναι σε βάρος της ποιότητας του λόγου και του περιεχομένου, είναι δυνατόν να μην αντιμετωπιστεί με πολύ μεγάλη αυστηρότητα. Είναι όμως σημαντικό να μην ενθαρρύνονται οι μαθητές να υπερβαίνουν το όριο.

18) Ο επίλογος πρέπει να αναφέρεται υποχρεωτικά και στα δύο ζητούμενα; Είναι ικανοποιητική μια σύνοψη των κυριότερων ιδεών; 

Συνήθως η σύνοψη ή ανακεφαλαίωση και των δύο ζητουμένων είναι ικανοποιητική, με την προϋπόθεση ότι δεν ανοίγει καινούρια ζητήματα, τα οποία αφήνει ανοιχτά στο τέλος. Από την άλλη πλευρά, ο επίλογος δεν μπορεί να μην αποτελεί μια ολοκληρωμένη παράγραφο. Επίλογοι των τριών σειρών δεν θεωρούνται επιτυχημένοι.

19) Σημεία στίξης (παρενθέσεις, άνω τελεία, διπλή τελεία, θαυμαστικά κτλ.) και συντομογραφίες  (π.χ., κτλ. …) χρησιμοποιούνται; Τα διδάσκονται να τα ερμηνεύουν, δεν μπορούν να τα χρησιμοποιούν;

Κατά την άποψή μας δεν είναι απαγορευτικά, φτάνει να χρησιμοποιούνται με φειδώ και μόνο αν το επικοινωνιακό πλαίσιο τα ανέχεται ή και τα απαιτεί.

20) Παραδείγματα και αυθεντίες μπορούν να παρεμβάλλουν στην ανάπτυξή τους οι μαθητές; 

Οι μαθητές διδάσκονται να εντοπίζουν και να αξιολογούν τεκμήρια, επομένως μπορούν και να τα χρησιμοποιούν στην παραγωγή λόγου. Το πρόβλημα είναι να μη γίνεται κατάχρησή τους ή να μην είναι συναφή με το θέμα.

21) Πόσο εξαντλητική πρέπει να είναι η ανάλυση μιας θέσης;

Η ανάπτυξη του μαθητή θα πρέπει να είναι σαφής και κατανοητή, να μην αφήνει «σκοτεινά» σημεία ούτε να αναγκάζει τον βαθμολογητή να μαντεύει «τι θέλει να πει ο ποιητής». Από την άλλη πλευρά, δεν θα πρέπει να είναι και εξαντλητική, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος της υπεραπλούστευσης ή της υπέρβασης του ορίου λέξεων.

22)Υπάρχει άριστα στην Παραγωγή Λόγου;

Θεωρητικά υπάρχει. Το πρόβλημα είναι ότι δεν το βλέπουμε παρά ελάχιστα στις βαθμολογίες των μαθητών. Ίσως αυτό να οφείλεται στις υπερβολικές προσδοκίες των βαθμολογητών να ανακαλύψουν τελειότητα περιεχομένου, έκφρασης και δομής στις εκθέσεις των μαθητών. Πάντοτε θα πρέπει ωστόσο να θυμούνται ότι οι μαθητές είναι παιδιά χωρίς πλούσια βιώματα και εμπειρίες που να τους προσφέρουν την εντυπωσιακή σκευή που τους ζητάμε.

23) Θα πρέπει να βαθμολογούμε συγκριτικά ή αδικείται ή ευνοείται τελικά ο μαθητής; 

Είναι αναπόφευκτη η συγκριτική βαθμολόγηση. Θα προσπαθούμε ωστόσο να βλέπουμε και αυτοτελώς το γραπτό, γιατί όντως μπορεί να ευνοηθεί ή να αδικηθεί ο μαθητής.

Αγάθη Γεωργιάδου, PhD,  Γιάννης Ι. Πασσάς, MEd