Για τον Δημοσθένη Βουτυρά έγινε αναφορά και σε παλαιότερες αναρτήσεις,
με έμφαση στα εργοβιογραφικά του στοιχεία, ενώ τώρα με αφορμή το διήγημα "Παραρλάμα" που σταχυολογείται στα Κ.Ν.Λ. της Β΄Λυκείου και στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης διδακτικής πρότασης, εστιάζουμε στα υφολογικά-αφηγηματικά χαρακτηριστικά του συγγραφέα. Πρόκειται για έναν πρωτοποριακό πεζογράφο που είναι αδιαμφισβήτητα επίκαιρος σήμερα στην ελληνική κοινωνία των νεόπτωχων και κοινωνικά περιθωριοποιημένων ανθρώπων.
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που αρνήθηκαν την παρουσία ύφους στο έργο του Δημοσθένη Βουτυρά, κάνοντας ασφαλώς σύγχυση του όρου «ύφους» στη γενικότητά του, με μια ορισμένη μορφή του, την καλλιεργημένη και επεξεργασμένη επίμονα έκφραση. Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι η προχειρότητα του γραψίματος είναι έκδηλη σε ολόκληρη τη δημιουργία του. Δεν σημαίνει όμως αυτό ότι από το πρόχειρο και απεριποίητο αυτό γράψιμο απουσιάζει το προσωπικό στοιχείο, το οποίο και μόνο άλλωστε μας επιτρέπει να μιλάμε περί ύφους. Εντούτοις, ο Βουτυράς είναι ένας από τους λιγοστούς πεζογράφους μας, που και το τελευταίο απόσπασμα από το έργο του επιτρέπει και τον πιο αμύητο, αμέσως να αναγνωρίσει τον άνθρωπο που το έγραψε. Βέβαια, και εδώ θα συναντήσουμε την απουσία συστηματικής προσπάθειας για την άρτια έκφραση, την έλλειψη διεργασίας και φροντίδας.
Η φράση του δίνει την εντύπωση ότι ρίχνεται τυχαία στο χαρτί, χωρίς να υποτάσσεται σε κανένα ρυθμό. Δεν εξωτερικεύει καμία επιλογή στη λέξη που θα χρησιμοποιήσει. Την ίδια λέξη τη συναντούμε συχνά δυο και τρεις φορές στην ίδια παράγραφο, στην ίδια ακόμη φράση. Υπάρχει μια αδεξιότητα στη διατύπωση, που γίνεται ιδιαίτερα αισθητή μόλις η φράση του, σύντομη συνήθως και τηλεγραφική πάει να γίνει συνθετότερη. Οι κύριες και οι εξαρτημένες προτάσεις διαδέχονται η μια την άλλη τόσο απρόσμενα, ώστε ο αναγνώστης αναγκάζεται να διαβάσει δυο και τρεις φορές το κείμενο για να παρακολουθήσει τον ειρμό του νοήματος. Όπως ακριβώς το παιδί ή ο άνθρωπος του λαού μόνο με την παρατακτική σύνδεση μπορεί να εκφραστεί άνετα ο Βουτυράς. Αυτό δίνει κάτι «αρχαϊκό» στο γράψιμό του. Υπάρχουν, άλλωστε, και άλλα «αρχαϊκά» στοιχεία στο ύφος του: Για να εντείνει την εντύπωση καταφεύγει στο πιο πρόχειρο αλλά ελάχιστα αποτελεσματικό, φυσικά, μέσο, της επανάληψης της ίδιας λέξης. Συχνά, στέκεται εφεκτικός ποια παρομοίωση να μεταχειρισθεί, ποιο ρήμα να χρησιμοποιήσει. Με ένα διαζευκτικό σύνδεσμο τα παραθέτει και τα δύο για να ξεφύγει από το δίλημμα. Όλα αυτά, εντούτοις, δεν πρέπει να μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει ύφος, που επιτρέπει τον αναγνώστη άνετα να τον παρακολουθεί, και το οποίο, όπως το σημείωσε ο Ξενόπουλος, «είναι πολύ ταιριαστό με το είδος των διηγημάτων του».
Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος, που ο Βουτυράς αρχίζει τα διηγήματά του. Χωρίς προλόγους και οποιασδήποτε μορφής περιττολογία μας εισάγει στο θέμα του. Οι περιγραφές της φύσης, του εξωτερικού περιβάλλοντος γενικά, είναι στοιχειώδεις, όπως υποτυπώδεις είναι τις περισσότερες φορές και οι υποθέσεις των διηγημάτων του. Το εξωτερικό πλαίσιο των έργων του επαναλαμβάνεται πανομοιότυπα σχεδόν από αφήγημα σε αφήγημα.
Το έργο του Βουτυρά ξεκινά πάντα από το άτομό του. Την άμεση προσωπική του εμπειρία θα πρέπει να αναζητούμε πίσω από κάθε διήγημά του, ακόμη κι από εκείνα που μοιάζουν να κινούνται σε χώρους καθαρά φανταστικούς. Κι ανα ο κόσμος του Βουτυρά δίνει την εντύπωση του στενού και περιορισμένου, αυτό συμβαίνει, κυρίως, γιατί στο πρόσωπο των περισσότερων ηρώων του ο πεζογράφος δεν κάνει τίποτε άλλο, παρά να ψυχογραφεί τον ίδιο τον εαυτό του. Σπάνια αναλαμβάνει να μας παρουσιάσει τύπους ξένους προς το άτομό του. Αλλά και τις ελάχιστες περιπτώσεις θα πρόκειται για ανθρώπους που έζησαν στο άμεσο περιβάλλον του, που τους γνώρισε και τους μελέτησε από κοντά.
Ο Βουτυράς αποτελεί μοναδικό παράδειγμα πεζογράφου στη νεοελληνική λογοτεχνία, που παρέμεινε ολότελα ανεξέλικτος, όπως το σημείωσε ήδη ο Ξενόπουλος. Τα πρώτα κιόλας διηγήματα, που δημοσιεύει το 1900 στο «Περιοδικό μας» του Βώκου, καθορίζουν κατά έναν τρόπο οριστικό όχι απλώς τις δυνατότητες, αλλά και τα άκρα επιτεύγματα της τέχνης του. Τα θέματά του, βέβαια, πλουτίζονται με τον καιρό. Όλα σχεδόν τα σημαντικά γεγονότα της τελευταίας πεντηκονταετίας περνάνε άμεσα ή έμμεσα από το έργο του.
Ο κόσμος που κινείται στα διηγήματά του είναι το πλήθος των αποτυχημένων της ζωής. Χρεοκοπημένοι μικροαστοί, κατώτεροι υπάλληλοι, συνταξιούχοι, απλοί άνθρωποι του λαού, άτομα που η έλλειψη της θέλησης, κάποιο ψυχικό τραύμα ή οι αναποδιές της ζωής, τα έχουν ρίξει στο περιθώριο της κοινωνίας, με δυο λόγια, οι ταπεινωμένοι και καταφρονεμένοι αποτελούν αποκλειστικά σχεδόν το μικρό σύμπαν του πεζογράφου. Θα τους συναντήσουμε στις μικρές συνοικιακές ταβέρνες, συνήθως, να μας διηγούνται τα καθέκαστα της ζωής τους, τις θλίψεις και τις μικρές χαρές, τις καταδρομές της μοίρας τους, τα όνειρά τους, που είναι κι αυτά το ίδιο ασήμαντα και ταπεινά όσο και οι ίδιοι, να υψώνουν τη φωνή τους, αλλά χωρίς να ξέρουν πού θα στρέψουν την οργή τους, να παίρνουν μεγάλες αποφάσεις που είναι βέβαιο πως ποτέ δεν θα τις εκτελέσουν, να χαίρονται ή να δυσανασχετούν για τους έρωτες, τα οικογενειακά τους δράματα, καθετί που συνθέτει την πληκτική καθημερινότητα στην οποία βρίσκονται φυλακισμένοι και από την οποία αισθάνονται την ανάγκη να αποδράσουν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Άπαντα (επιλογή πρώτη), Δίφρος, Αθήνα 1958 (επιλογή δεύτερη), Δίφρος, Αθήνα 1960
Α. Καραντώνης, Νεοελληνική Λογοτεχνία: Φυσιογνωμίες, τομ. Α΄-Β΄, Παπαδήμας 1977
Πέτρος Χάρης, Έλληνες Πεζογράφοι, τομ. Α΄-Ζ΄
Κώστας Βάρναλης, Αισθητικά-Κριτικά, Κέδρος 1958
ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ (αφιέρωμα στον Δ. Βουτυρά), 1958
ΔΙΑΒΑΖΩ 24, Όνειρο και Λογοτεχνία
Αξιοσημείωτη είναι και η έκδοση εικοναφήγησης του γνωστού διηγήματος "Παραρλάμα"
Το Παραρλάμα και άλλες ιστορίες, με εικονογράφηση του Θανάση Πέτρου, κείμενα του Δημήτρη Βανέλλη και επίβλεψη του Βάσια Τσοκόπουλου (επιμελητή των Απάντων του Δημοσθένη Βουτυρά), είναι ένα τολμηρό γραφιστικό αφήγημα βασισμένο σε εννιά συναρπαστικές ιστορίες του Βουτυρά, με θέμα την απληστία, την προδοσία, τον ανεκπλήρωτο έρωτα, το ανυποχώρητο μίσος, τον μεταφυσικό τρόμο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου