Ερμηνευτικό σχόλιο: μύθοι και πραγματικότητα

 

Οι φήμες είναι πολλές και συχνά αντικρουόμενες. Η σύγχυση μεγάλη αλλά το σωστό διάβασμα και η εστιασμένη προσοχή μας στις οδηγίες των φιλολόγων-βαθμολογητών της τάξης μετατρέπει τη σύνταξη του ερμηνευτικού σχολίου (θέμα Γ) σε μια δημιουργική δραστηριότητα, βασισμένη σε τεκμηριωμένες γνώσεις. Μετά τη σχετική θεωρία, ακολουθούν στοχευμένα παραδείγματα-εφαρμογές. Ευκαιρία, λοιπόν, να μάθουμε να εργαζόμαστε σωστά και να επιδιώκουμε το άριστα (15 μον.).

Ερμηνευτικό σχόλιο

ΟΔΗΓΙΕΣ

Το πιο σημαντικό στοιχείο, διαβάζοντας ένα κείμενο, είναι να καταλάβουμε το θέμα του (π.χ. αν αφηγείται ένα περιστατικό ρατσιστικής βίας, το θέμα θα είναι π.χ. η ξενοφοβία ή ο κοινωνικός ρατσισμός κλπ. που οδηγεί στην κοινωνική παθογένεια).  Προσοχή, η περίληψη της ιστορίας του κειμένου δεν ταυτίζεται με το θέμα.

 

 Ποιο είναι το βασικό ερώτημα που θέτει το κείμενο;

Πρόκειται για κείμενα που μας θέτουν μπροστά σε κάποια διλήμματα ή σε κάποια κρίσιμα ερωτήματα (τύπου «γιατί υπάρχει κοινωνική βία;).

Καταγράφουμε το ερώτημα ή τα ερωτήματα που θέτει το κείμενο (π.χ. στην «Ιθάκη»,  είναι προτιμητέο το ταξίδι ή ο προορισμός; ).

Αν υπάρχουν πάνω από ένα ερωτήματα που τίθενται, αξιολογούμε ποιο είναι το σημαντικότερο/  ποιο παρουσιάζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον κατά τη γνώμη μας.

 

 Να τεκμηριώσετε το σχολιασμό σας.

Για να γίνει η τεκμηρίωση της ερμηνείας (νοηματοδότησης) του κειμένου, χρησιμοποιούμε αναφορές στις λεξιλογικές επιλογές του συγγραφέα, στα σχήματα λόγου που αξιοποίησε (π.χ. η «Ιθάκη» αξιοποιεί ιδιαίτερα την αλληγορία) , στις αφηγηματικές τεχνικές (π.χ. είδος αφηγητή) και στους αφηγηματικούς τρόπους (π.χ. διάλογος, εσωτερικός μονόλογος) και στις παραπομπές που ίσως κάνει σε καταστάσεις (π.χ. αναφορά σε αντιλήψεις, αξίες, ιστορικά γεγονότα). Χρησιμοποιούμε δηλαδή τους λεγόμενους, κειμενικούς δείκτες.

Προσοχή: Επειδή η ανάπτυξη θα γίνει με όριο λέξεων, η αναφορά στους κειμενικούς δείκτες να είναι κατά το δυνατόν συγκεκριμένη (δεν παραθέτουμε ολόκληρη την πρόταση, αλλά τη συγκεκριμένη φράση). Επίσης, δεν απαριθμούμε τους κειμενικούς δείκτες (πρώτον, δεύτερον, κλπ.).

 

 Πιο αναλυτικά, ποια στοιχεία λειτουργούν ως κειμενικοί δείκτες;

Στη μορφή :

1  Λογοτεχνικό γένος/ είδος (πεζογραφία/διήγημα)

2  Αφηγηματικές τεχνικές (π.χ. είδος αφηγητή)

3  Αφηγηματικοί τρόποι (π.χ. μονόλογος)

4  Γλωσσικές επιλογές

5  Λεξιλόγιο

6  Ύφος

7  Εκφρατικά μέσα

8  Εικονοποιία

9  Στίξη

10  Δομή

11  Συνδετικές λέξεις/φράσεις

12  Στιχουργική

Στο περιεχόμενο:

1  Τίτλος

2  Χαρακτήρες

3  Αξίες – ιδέες – αντιλήψεις

4  Στάσεις – συμπεριφορές

5  Ανθρώπινες σχέσεις

6  Συναισθηματικό κλίμα

7  Κοινωνικοπολιτικές συνθήκες

8  Διακειμενικές αναφορές(σε άλλα κείμενα, λογοτεχνικά ή μη)

 

 

 Πρέπει να αναφερθώ σε όλους τους κειμενικούς δείκτες που παρέχει το κείμενο;

Δεν ενδιαφέρει η ποσότητα/ ο αριθμός των κειμενικών δεικτών, αλλά η επιλογή αυτών που βοηθούν στην τεκμηρίωση της άποψής μας. Σε κάθε περίπτωση, είναι ενδεχόμενο να υπάρχει αναφορά σε κειμενικούς δεικτες που δεν τεκμηριώνουν κάποια άποψη (π.χ. το γεγονός ότι η «Ιθάκη» είναι γραμμένη σε ελεύθερο στίχο δεν τεκμηριώνει το διδακτικό τόνο του ποιήματος. Αντιθέτως, η χρήση της υποτακτικής «να εύχεσαι» το κάνει).

 

 Πέρα από την αναφορά στους κειμενικούς δείκτες, πώς μπορώ να τεκμηριώσω την ερμηνεία μου;

Αν και συνιστάται η βασική αναφορά να είναι στους κειμενικούς δείκτες, υπάρχουν άλλα δύο στοιχεία που μπορούν να υποστηρίξουν την ερμηνεία ενός κειμένου:

α) Το «συγκείμενο» του συγγραφέα/ του αναγνώστη: Οι πολιτισμικές και κοινωνικές συνθήκες της παραγωγής και της ανάγνωσης του έργου. Επειδή το συγκείμενο αλλάζει, το κείμενο αποκτά νέες διαστάσεις ανάλογα με την εποχή.

β) Το «περικείμενο»: Ο τίτλος του συνολικού έργου (π.χ. ποιητικής συλλογής), τα στοιχεία που δίνονται στο εισαγωγικό σημείωμα και οι πληροφορίες σχετικά με τη δημιουργία ή την έκδοση (ημερομηνία, τόπος) του κειμένου. Ιδίως εάν μας δίνονται στοιχεία στο εισαγωγικό σημείωμα σχετικά με τον συγγραφέα, είναι επωφελές να τα χρησιμοποιήσουμε.

Προσοχή: Να μην κάνουμε χρήση των όρων «συγκείμενο», «περικείμενο» στην απάντησή μας.

 Ποια στοιχεία θα αξιολογηθούν στην απάντησή μου;

 Ο βαθμός κατανόησης των ιδεών και του συναισθηματικού κλίματος του κειμένου

 Η τεκμηρίωση με κειμενικούς δείκτες

 Ο βαθμός κατανόησης των συγκεκριμένων επιλογών (ως προς τους κειμενικούς δείκτες) που έκανε ο συγγραφέας (π.χ. γιατί χρησιμοποίησε ρητορικά ερωτήματα; )

 Η συνοχή της τελικής απάντησης – ερμηνευτικού σχολίου

 Η χρήση κατάλληλου λεξιλογίου και η επίπτωση τυχόν εκφραστικών λαθών στη διατύπωση της ερμηνείας.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ-ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ

Γιώργης Παυλόπουλος

 

«Τα Αντικλείδια»

 

Η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή.                                (αλληγορία)

Πολλοί κοιτάζουν μέσα χωρίς να βλέπουν

τίποτα και προσπερνούνε. Όμως μερικοί                       (αντίθεση)

κάτι βλέπουν, το μάτι τους αρπάζει κάτι

και μαγεμένοι πηγαίνουνε να μπουν.

Η πόρτα τότε κλείνει. Χτυπάνε μα κανείς                        (εικονοποιία)

δεν τους ανοίγει. Ψάχνουνε για το κλειδί.                          (σύμβολο)

Κανείς δεν ξέρει ποιος το έχει. Ακόμη

και τη ζωή τους κάποτε χαλάνε μάταια

γυρεύοντας το μυστικό να την ανοίξουν.

Φτιάχνουν αντικλείδια. Προσπαθούν.                              (σύμβολο)

Η πόρτα δεν ανοίγει πια. Δεν άνοιξε ποτέ

για όσους μπόρεσαν να ιδούν στο βάθος.

Ίσως τα ποιήματα που γράφτηκαν

από τότε που υπάρχει ο κόσμος

είναι μια ατέλειωτη αρμαθιά αντικλείδια                            (σύμβολο)

για ν’ ανοίξουμε την πόρτα της Ποίησης.

 

Μα η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή.                           (σχήμα κύκλου)

 

Να σχολιάσετε εκείνο το θέμα από όσα θέτει το ποίημα του Γ. Παυλόπουλου «Αντικλείδια» που κρίνετε πιο σημαντικό. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

Το ποίημα πραγματεύεται την επαναλαμβανόμενη ανά τους αιώνες προσπάθεια του ανθρώπου να γνωρίσει τη βαθύτερη ουσία της ποιητικής τέχνης και να κατανοήσει το μυστήριό της. Αυτή η προσπάθεια αποδίδεται με την αλληγορική αφήγηση (Ποίηση – πόρτα) και την εικόνα της  «ανοικτής πόρτας» της ποίησης, η οποία όμως κλείνει κάθε φορά που κάποιοι γοητεύονται («το μάτι τους αρπάζει κάτι»), κοιτάζοντας στο εσωτερικό της και προσπαθούν να μπουν. Αναζητούν, λοιπόν, σε όλη τους τη ζωή το «κλεδί», σύμβολο της αποκάλυψης της ουσίας της ποιητικής τέχνης, αλλά μάταια («Κανείς δεν ξέρει ποιος το ‘χει»). Η πόρτα είναι κλειστή, αρχίζουν λοιπόν να φτιάχνουν «αντικλείδια», αμέτρητα ποιήματα, για να μπορέσουν να δουν μέσα, να βρουν το μυστικό της. Κανείς όμως δεν καταφέρνει να το δει, παρά τις άοκνες προσπάθειες. Το ποίημα τελειώνει όπως άρχισε (σχήμα κύκλου) για να επαναληφθεί και να τονιστεί ότι «η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοικτή», που ενεργοποιεί και κινητοποιεί τη φαντασία των ανθρώπων, προκειμένου να ταξιδέψουν στον ονειρικό της κόσμο. (158 λέξεις)

 

 

Ρέα Βιτάλη

«Το παλτό μου, μαμά»

(απόσπασμα από μυθιστόρημα)

 

Πότε έγιναν όλα αυτά; Πότε ξέσπασε το κακό; Ούτε που το κατάλαβα. Ούτε που το καταλάβαμε. Υπόγεια, ύπουλα. Όπως σκάει η υγρασία μια μέρα σ’ έναν τοίχο και η ζημιά δεν αποκαθίσταται με την τσαπατσοδουλειά μπαλώματος. Δεν σήκωνε μπάλωμα η κοινωνία. Ήταν σαν τη μεταξωτή μου ρόμπα. Εγώ, χαμένος. Οι αμοιβές, όπως είπα, εκτοξεύτηκαν στα ουράνια. Άξιζα τόσο; «Για να με πληρώνουν θα αξίζω», έλεγε ο καθένας με σιωπηρή συνωμοτική αμηχανία μέσα του... Σε πρώτο βέβαια στάδιο. Γιατί στο επόμενο, το παιχνίδι έπαιζε αλλιώς... «Μήπως αξίζω και περισσότερα; Να δεις ότι μπορεί ν’ αξίζω πιο πολύ. Μπορεί μέχρι και να αδικώ τον εαυτό μου. Ναι, με αδικούν!». Αυτές ήταν οι διαβαθμίσεις. Αυτό το λαχάνιασμα προς τα πάνω δεν επέτρεπε σε κανέναν να χαρεί για ό,τι ξαφνικά και από το πουθενά αποκτούσε, αλλά έτρεχε για ν’ αποκτήσει το περισσότερο. Όλοι αξίζαμε περισσότερο. Όλοι απαιτούσαν με θράσος το περισσότερο. Συμπεριφορές άμετρες. Τα πούρα έδιναν κι έπαιρναν. Πούρα, που κάπνιζαν συνειδήσεις ανθρωπων. Αργά αργά, μεθοδικά. Φθήνιες, ξιπασιές. Μια μασκαράτα. Στις σελίδες των περιοδικών συναντούσες γυναίκες να φωτογραφίζονται με ανοικτές τις ντουλάπες τους για το φιλοθεάμον κοινό «τους». Να μετράνε δημοσίως τσάντες, «Λατρεύω τις τσάντες! Πόσες έχω; Πού να τις μετρήσω!». Πουλούσαν την ψυχή τους στον διάβολο για να φωτογραφηθούν τα σπίτια τους και εκείνοι κάπου ανάμεσα ως αντικείμενα των σπιτιών τους. Τόση εξωστρέφεια στην κοινωνία; Τόσο ξεμπρόστιασμα των πάντων. Πόσο είχε αλλάξει ξαφνικά η αρχιτεκτονική της καθημερινότητάς μας; Εμείς μεγαλώσαμε με το «Κλείσε τα παράθυρα θα μας ακούσει ο κόσμος» και ξαφνικά «κατοικούσαμε ομαδικών υπαιθρίως». Στους δρόμους του πλούτου...

Πόσα παπούτσια μπορεί να έχει ανάγκη κάποιος; Πόσα ρολόγια; Χάναμε μέρα με τη μέρα ως κοινωνία το αίσθημα της ντροπής. Έλιωναν κάθε λογής προσχήματα. Σε ποιον έδινε η ψυχή μας πια αναφορά; Δάνεια. Υπέρογκα δάνεια για όλα τα αγαά. Μέχρι «διακοποδάνεια» για εκδρομές. Εγκαινιάστηκε απευθείας αεροπορική γραμμή «Αθήνα – Σεϋχέλλες», καθ’ υπόδειξιν ενός τραγουδιού, μεγάλου σουξε της εποχής «Πάμε για τρέλλες, στις Σεϋχέλλες»(...)

Πάρτι, δεξιώσεις, τζακούζι, απαραιτήτως τζακούζι, σπα σε κάθε δρόμο, σε κάθε πόλη και χωριό, υπερπολυτελή ξενοδοχεία, μεγαλειώδη σπίτια, πολυτελή αυτοκίνητα, Καγιέν ως σύμβολο, πανάκριβα εστιατόρια, κρασιά... Κτήματα τάδε... Πόσα κτήματα! Και μια Μύκονος που δεν έμοιαζε σε τίποτα με το εναλλακτικό νησί της νιότης μας. Μια ξέφρενη χαρά συνεχής. Μια ξέφρενη ευημερία.

 

Ρ. Βιτάλη, Το παλτό μου, μαμά, Εκδόσεις Διόπτρα, 2019, σ. 136-141

 

 

Να σχολιάσεις εκείνο το θέμα, από όσα θέτει το κείμενο που θεωρείς πιο σημαντικό. Αν ζούσες σε εκείνη την εποχή, πιστεύεις πως θα μπορούσες να κρατήσεις μια διαφορετική προσωπική στάση ζωής από αυτή που περιγράφεται στο κείμενο;

Το κύριο θέμα που προκύπτει από την ανάγνωση του κειμένου είναι η διαμόρφωση μιας κοινωνίας στη δίνη του άκρατου καταναλωτισμού. Επικρατεί ένα κλίμα επίπλαστης ευημερίας, μια προκλητική χλιδή (Φθήνιες, ξιπασιές. Μια μασκαράτα) και η έλλειψη μέτρου στο κυνήγι των αγαθών και της επιτυχίας (Πόσα παπούτσια μπορεί να έχει ανάγκη κάποιος; Πόσα ρολόγια; Χάναμε μέρα με τη μέρα ως κοινωνία το αίσθημα της ντροπής.) Η αφήγηση γίνεται σε α΄ πληθυντικό, για να δηλωθεί η συνολική συνενοχή της κοινωνίας και τα πρόσωπα απουσιάζουν ή γίνονται «αντικείμενα». Αυτή την υποδούλωση στα υλικά αγαθά εκφράζει και η χαρακτηριστική παρομοίωση «πούρα που καπνίζουν συνειδήσεις», που παρουσιάζει τους ανθρώπους της εποχής εκείνης αλλοτριωμένους.

Έχοντας ως δεδομένο την ασφάλεια της απόστασης από εκείνη την εποχή, θα ήταν εύκολο να επικρίνει κάποιος αυτές τις συμπεριφορές. Δύσκολο θα ήταν, ωστόσο, να αντισταθεί στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Το κοινωνικό σώμα επηρεάζει τη στάση μας σε βαθμό που πολύ συχνά είναι αδύνατο να διακρίνουμε ή να παραδεχτούμε. Πιστεύω, λοιπόν, πως κι εγώ θα επηρεαζόμουν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Φυσικά, θα μπορούσα να κρατήσω διαφορετική στάση, εάν ήδη είχα βιώσει ανάλογη εμπειρία ή αν στο μέλλον παρουσιαστεί ένα ανάλογο φαινόμενο καταναλωτικής μανίας και έλλειψης μέτρου. (193 λέξεις)

 

Κωνσταντίνος Καβάφης

«Όσο μπορείς»     

(δυσκολία – προσωπική ευθύνη)

 

Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,

τούτο προσπάθησε τουλάχιστον                    προστακτική – β΄ ενικό: παραινετικός τόνος

όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις        (αποφατική διατύπωση: αποτροπή, προειδοποίηση)

μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,

μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.

 

Μην την εξευτελίζεις πηαίνοντάς την,                επανάληψη: έμφαση

γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την             (τροπικές μετοχές: τρόποι εξευτελισμού)

στων σχέσεων και των συναναστροφών

την καθημερινήν ανοησία,

ώς που να γίνει σα μια ξένη φορτική.

Ποιο είναι το ερώτημα που κατά τη γνώμη σου θέτει το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη; Ποια είναι η απάντηση του ποιητικού υποκειμένου στο ερώτημα αυτό; Ποια είναι η δική σου απάντηση ως νέου που ζει την εποχή των κοινωνικών δικτύων και των διαδικτυακών σχέσεων;

Το βασικό ερώτημα του ποιήματος κατά τη γνώμη μου σχετίζεται με το ποια στάση πρέπει να τηρεί ο άνθρωπος, προκειμένου να διατηρήσει την αυτονομία της προσωπικότητας και την αξιοπρέπειά του στο πλαίσιο της κοινωνικής ζωής. Η προτροπή του ποιητικού υποκειμένου είναι να κάνουμε συνετή διαχείριση της κοινωνικότητας, με μέτρο και φειδώ, και με όσες δυνάμεις διαθέτουμε να προσπαθήσουμε (όσο μπορείς – προσπάθησε) να προστατεύσουμε την αξία της ζωής μας. Η αποφατική διατύπωση της προτροπής  (μην την εξευτελίζεις) και ο προσδιορισμός των κινδύνων (πηαίνοντας – γυρίζοντας – εκθέτοντας) δίνει μεγαλύτερο βάθος στον παραινετικό τόνο του ποιήματος. Σκοπός είναι να αποφευχθούν οι ανούσιες σχέσεις και η υποταγή στις κοινωνικές συμβάσεις (καθημερινή ανοησία), που θα οδηγήσουν στην αλλοτρίωση της προσωπικής ζωής (ξένη, φορτική).

Η ανάγκη αυτή γίνεται πιο επιτακτική στην εποχή των κοινωνικών δικτύων, τα οποία ευνοούν το «ξόδεμα» σε ανούσιες συναναστροφές και τις επιφανειακές σχέσεις (διαδικτυακοί «φίλοι»). Παράλληλα, η έκθεση της προσωπικής ζωής και ο συμβιβασμός με τα προβαλλόμενα «πρότυπα» ενδέχεται να μας οδηγήσει στη βίωση μιας ζωής ξένης προς τις πραγματικές μας προσδοκίες. Έτσι, καταλήγω στο συμπέρασμα πως η παραίνεση «όσο μπορείς μην την εξευτελίζεις» έχει ιδιαίτερη σημασία για έναν νέο της δικής μας εποχής.  (191 λέξεις)

 

Ιωάννα Καρυστιάνη

«Χίλιες ανάσες»

(απόσπασμα)

 

Το κορίτσι της ξεπαπουτσώθηκε, έβγαλε το καλσόν και θα πήγαινε για ύπνο. Στην εξώπορτα κοντοστάθηκε, γύρισε στη μάνα της. Φεύγω για Σάμο, εθελόντρια στο προσφυγικό, ανακοίνωσε και μετά, γλυκά και καθησυχαστικά, πρόσθεσε, μη φοβάσαι, μαμά μου, έμαθα πως εκεί ο ουρανός του δειλινού γυαλίζει σαν μαρμελάδα βερίκοκο. (...)

Θοδωρής και Αμαλία σε πλήρη ανακωχή, χαμογέλα και ανάσα ανακούφισης, γάντι ο συντονισμός και με την χορωδία στο κατάστρωμα. (...) Όλα κάπως εντάξει λοιπόν.

Ώσπου ξαφνικά το κεφάλι του κοριτσιού βούτηξε απότομα στο στήθος του άντρα, σαν βαρύ γκρέιπ φρουτ που σπάει το κοτσάνι του και σκάει όπου τύχει.

Η αγκαλιά του φωλιά, η παλάμη του κομπρέσα στο μέτωπο και αυτή δεν μπορούσε αν συγκρατθεί άλλο, για πρώτη φορά λυνόταν στα δάκρυα παρουσία τρίτου.

Κλαίγοντας γοερά έβγαλε από μέσα της όσα για ευνόητους λόγους δεν μπορούσε να μοιραστεί με τη λαβωμένη μάνα της ούτε φυσικά με τους άμαχους πληθυσμούς στο Κουκούτσι, Θοδωρή, ένα πεντάχρονο κοριτσάκι με λέει μαμά, ένας έφηβος δίχως ποδι ξημεροβραδιάζεται αμίλητος και νηστικός, για όσους πνίγονται δίχως ατομικά έγγραφα πάνω τους, δίχως συγγενείς να τους αναγνωρίσουν, ούτε ιατροδικαστής και διαδικασίες ταυτοποίησης, μένει ένας λάκος και για σημάδι ένας αριθμός, πιστός, άπιστος, άθεος, ό,τι και να ‘σαι, Θοδωρή, ορκίσου στα κόκκαλα του πατέρα μου, ορκίσου μου πως ποτέ δεν θα πεις στη μάνα μου.

Καθώς ο Θοδωρής Βογιατζής την άκουγε συγκινημένος, ένιωθε πως το καρδιοκτύπι του που την διαπερνούσε σαν ηλεκτρικό ρεύμα και τα δάχτυλά του που σφούγγιζαν στοργικά τα μάγουλά της της έδιναν το ελεύθερο να συνεχίσει, αφού έκανε την αρχή, να πει μια και έξω και όσα ζούσε ο υπερφυσικός Μάνος.

Είχε ξεγεννήσει ετοιμόγεννη μέσα στη λέμβο.

Είχε αναστήσει μισοπνιγμένη γιαγιά από το Χαλέπι, που έσφιγγε στα δόντια το μπρικάκι του σκοτωμένου στην πατρίδα γέρου της.

Πέρυσι τον Σεπτέμβριο είχε ανασύρει πνιγμένο κορίτσι που μέσα από τα ρούχα του ταξιδιού φορούσε το νυφικό της.

 

 

 

Να παρουσιάσετε τη συναισθηματική κατάσταση της ηρωίδας ύστερα από την εμπειρία της ως εθελόντριας στο προσφυγικό πρόβλημα στη Σάμο. Θα συμμετείχατε εσείς σε μια τέτοια εθελοντική προσπάθεια;

 

Η νεαρή ηρωίδα, βιώνοντας ως εθελόντρια το δρόμο των προσφύγων, οδηγείται σε συναισθηματική έκρηξη, σ’ ένα απρόσμενο ξέσπασμα στην αγκαλιά του Θοδωρή. Με λόγο αδιάκοπο και πηγαίο, που αποκαλύπτει τη συναισθηματική σας ένταση, εξομολογείται όλα αυτά που δεν μπορούσε να εξομολογηθεί στη μητέρα της («ορκίσου μου... στη μάνα μου»). Η εμπειρία της στη Σάμο αποδεικνύεται ιδιαίτερα επώδυνη, γεγονός που αναδεικνύεται από τον μακροπερίοδο λόγο με συχνές αλλαγές υποκειμένου, που εκδηλώνει τα αισθήματα άγχους και έντονης ροής του λόγου. Οι εικόνες δυστυχίας και ανθρώπινου πόνου («ένα κοριτσάκι με λέει μαμά», «ένας έφηβος δίχως πόδι») έχουν στοιχειώσει την ψυχή της («για όσους πνίγονται... ένας λάκος και σημάδι ένας αριθμός»). Έτσι, συγκλονισμένη από τις τραυματικές εμπειρίες και την τραγική μοίρα των προσφύγων  καταρρέει, κλαίγοντας με γοερούς λυγμούς («κλαίγοντας γοερά»).

Αν και θαυμάζω αυτούς τους ανθρώπους, δεν ξέρω εάν θα είχα τη δύναμη να ακολουθήσω ακριβώς το δρόμο τους, να βρεθώ στην πρώτη γραμμή του προβλήματος. Θα μπορούσα ίσως να βοηθήσω με βάση τις δυνατότητες και τις γνώσεις μου. Θα ενδιαφερόμουν, για παράδειγμα, να συμμετέχω σε δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης. Πρόκειται ίσως για ένα μικρό βήμα, που δεν έχουν ίδια ισχύ με την προσφορά των προσώπων του κειμένου. Έχει όμως τη σημασία της, διότι από τη μικρή προσφορά του καθενός μας αθροίζεται ένα σημαντικό έργο.   (214 λέξεις)

Τάκης Σινόπουλος

Ο καιόμενος 

Το Φαινόμενο της αυτοπυρπόλησης αποτέλεσε στην εποχή μας την έσχατη μορφή προσωπικής διαμαρτυρίας των διαφόρων απελπισμένων ιδεολόγων. Το ποίημα ανήκει στη συλλογή Μεταίχμιο Β' (1957).

Κοιτάχτε μπήκε στη φωτιά! είπε ένας απ' το πλήθος.

Γυρίσαμε τα μάτια γρήγορα. Ήταν

στ' αλήθεια αυτός που απόστρεψε το πρόσωπο, όταν του

μιλήσαμε. Και τώρα καίγεται. Μα δε φωνάζει βοήθεια.

Διστάζω. Λέω να πάω εκεί. Να τον αγγίξω με το χέρι μου.

Είμαι από τη φύση μου φτιαγμένος να παραξενεύομαι.

Ποιος είναι τούτος που αναλίσκεται περήφανος;

Το σώμα του το ανθρώπινο δεν τον πονά;

Η χώρα εδώ είναι σκοτεινή. Και δύσκολη. Φοβάμαι.

Ξένη φωτιά μην την ανακατεύεις, μου είπαν.

Όμως εκείνος καίγονταν μονάχος. Καταμόναχος.

Κι όσο αφανίζονταν τόσο άστραφτε το πρόσωπο.

Γινόταν ήλιος.

Στην εποχή μας όπως και σε περασμένες εποχές

άλλοι είναι μέσα στη φωτιά κι άλλοι χειροκροτούνε.

Ο ποιητής μοιράζεται στα δυο.

Ερμηνευτικό ερώτημα

Πώς διαγράφεται μέσα από το ποίημα ο ρόλος του ποιητικού υποκειμένου; Ποια είναι η δική σας θέση για τη στάση που θα πρέπει να τηρήσει (150-200 λέξεις);

Στο ποίημα αναδεικνύεται η αντίθεση μεταξύ των λίγων, που επιλέγουν την αυτοθυσία ως δρόμο υπεράσπισης των ιδεών τους και των πολλών, που αρκούνται στην αμέτοχη παρατήρηση του ηρωισμού. Παρουσιάζεται ένα γεγονός απροσδόκητο, την αυτοπυρπόληση του «καιόμενου», στην οποία το ποιητικό υποκείμενο είναι μάρτυρας μέσα σε ένα πλήθος παρατηρητών (γυρίσαμε... μιλήσαμε). Η πράξη γεννά στο ποιητικό υποκείμενο συναισθήματα δισταγμού (διστάζω), συμπάθειας (να τον αγγίξω), περιέργειας (είμαι... να παραξενεύομαι) αλλά και φόβου (φοβάμαι). Παράλληλα, εκδηλώνονται οι σκέψεις του με τη μορφή ερωτημάτων, με κύριο αίσθημα τον θαυμασμό (ποιος είναι αυτός... περήφανος;). Άξιο προσοχής είναι ότι το ποιητικό υποκείμενο δεν εκφράζει την προσπάθεια να επέμβει έμπρακτα, αν και «μοιράζεται στα δύο», αντιλαμβάνεται δηλαδή την αξία της θυσίας αλλά παράλληλα κατανοεί τον φόβο των πολλών.

Η στάση του ποιητικού υποκειμένου με βρίσκει αντίθετο, καθώς θεωρώ πως χρέος ενός «ποιητή», γνήσιου καλλιτέχνη, είναι να παίρνει θέση ενεργή απέναντι στα γεγονότα. Με τη δύναμη της τέχνης του οφείλει να εξυψώσει τις πράξεις ηρωισμού και να συμβάλει στην καταπολέμηση του κλίματος απάθειας που χαρακτηρίζει, δυστυχώς, την εποχή μας. Χρειαζόμαστε ποιητές που, αν και «μοιράζονται στα δυο» τελικά καταφέρνουν να αναδειχτούν σε έμπρακτους υπερασπιστές των ανώτερων αξιών και των φορέων τους.

Ελένη Βακαλό

Πώς έγινε ένας κακός άνθρωπος

Θα σας πω πώς έγινε

Έτσι είναι η σειρά

 

Ένας μικρός καλός άνθρωπος αντάμωσε στο

δρόμο του έναν χτυπημένο

Τόσο δα μακριά από κείνον ήτανε πεσμένος και λυπήθηκε

Τόσο πολύ λυπήθηκε

που ύστερα φοβήθηκε

 

Πριν κοντά του vα πλησιάσει για να σκύψει να

τον πιάσει, σκέφτηκε καλύτερα

Τι τα θες τι τα γυρεύεις

Κάποιος άλλος θα βρεθεί από τόσους εδώ γύρω,

να ψυχοπονέσει τον καημένο

Και καλύτερα να πούμε

Ούτε πως τον έχω δει

 

Και επειδή φοβήθηκε

Έτσι συλλογίστηκε

 

Τάχα δεν θα είναι φταίχτης, ποιον χτυπούν χωρίς να φταίξει;

Και καλά του κάνουνε αφού ήθελε vα παίξει με τους άρχοντες

Αρχισε λοιπόν και κείνος

Από πάνω να χτυπά

 

Αρχή του παραμυθιού καλημέρα σας

Ερμηνευτικό ερώτημα

Ποιες είναι οι μεταλλαγές του ήρωα στο παραπάνω ποίημα; Ποιες σκέψεις σας προκαλούν; (150-200 λέξεις)

Στο ποίημα μάς παρουσιάζεται η  διαδοχή των συμβάντων που οδήγησαν «ένας καλός μικρός άνθρωπος» να γίνει, όπως δηλώνει ο τίτλος «κακός». Αρχικά, ο ήρωας συναπαντά έναν χτυπημένο και «λυπήθηκε τόσο πολύ/ που ύστερα φοβήθηκε».  Συγκρατείται, λοιπόν, και αντιπαρέρχεται την αρχική του πρόθεση να πλησιάσει τον πάσχοντα με τη σκέψη πως «κάποιος άλλος θα βρεθεί... να ψυχοπονέσει τον καημένο». Προφανώς, η αρχική του συμπάθεια έχει αμβλυνθεί. Τονίζεται μάλιστα η όξυνση του φόβου (καλύτερα να πούνε/ούτε πως τον έχω δει).  Ο φόβος τελικά θα τον οδηγεί στην ύψιστη μεταστροφή της αρχικής του ευαισθησίας: Θεωρώντας πια πως είναι ένοχος για κάτι, γιατί «ποιον χτυπούν χωρίς να φταίξει;», μπαίνει και ο ίδιος στο ρόλο του θύτη, διαιωνίζοντας έτσι την αδικία και τη βία.

Η διαδοχή των αλλαγών μοιάζει επικίνδυνα πιθανή. Είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι συχνά, λόγω του ακατάσχετου φόβου να αναλάβουμε την ευθύνη μας, στεκόμαστε αμέτοχοι απέναντι στην αδικία. Στο τέλος συνηθίζουμε ή να την εκτρέφουμε με τη απάθειά μας ή να την δικαιολογούμε ως τάχα επιβεβλημένη. Πρόκειται για το  «δίκαιο του δυνατού», που γοητεύει τόσο τους πραγματικά αδύναμους. (176 λέξεις)

ΠΗΓΕΣ: e-me

                Ιστολόγιο Πολίνας Μοίρα

Γρηγόριος Ναζιανζηνός-Κωνσταντίνος Καβάφης, μια σχέση ποίησης

 

ο Καβάφης έδειχνε ενδιαφέρον για την επιτύμβια ποίηση  και διάβαζε τα επιγράμματα του Γρηγορίου Ναζιανζηνού, και μάλιστα τα επιτάφια, και προσπαθούσε, με δημιουργική μίμηση, να δημιουργήσει δικά του, όπως θα φανεί από την εκ παραλλήλου συνεξέταση των επιγραμμάτων, στα οποία η διηκούσα ιδέα είναι η μεταστροφή.

Γρηγόριος Ναζιανζηνός-Κωνσταντίνος Καβάφης: δύο επιτάφια επιγράμματα της μεταστροφής 

(αναδημοσίευση από το περιοδικό το Κοράλλι, τ.23-24, Οκτώβριος 2019-Μάρτιος 2020)

1. Εισαγωγή

Η δεξίωση του ποιητικού έργου του Γρηγορίου Ναζιανζηνού από τους μεταγενέστερους ποιητές αποτελεί ένα θέμα υπό διερεύνηση, καθώς η αρχαιοπρέπεια και οι στιχουργικές του επιλογές ενίοτε αποτελούν τεκμήρια για αρνητική κριτική  του ποιητικού του έργου και για παραγνώριση της προσπάθειάς του να καταστήσει τη χριστιανική ποίηση εφάμιλλη της εθνικής.  Ωστόσο, πολλοί μεταγενέστεροι ποιητές,  ανάμεσά τους και σύγχρονοι Έλληνες, εξέφρασαν θετικές κρίσεις για το ποιητικό έργο του, και ιδιαιτέρως για τα επιγράμματά του. Ο Κωστής Παλαμάς επισημαίνει: «τά ποιήματα τοῦ Γρηγορίου εἶναι ἐμπνεύσεις βαθείας θεοσέβειας καί ἀληθοῦς αἰσθήσεως τῆς φύσεως» και σε άλλο άρθρο του ομολογεί : «τινά τεμάχια τῶν Πατέρων, ὡς οἱ στίχοι τοῦ Γρηγορίου, θά ἠδύναντο νά χαρακτηρισθῶσιν οἰονεί ὡς γέφυραι μεταβάσεως ἀπό τῆς δρώσης ζωῆς τῆς ποιήσεως τῶν ἀρχαίων εἰς τήν ἀνήσυχον μελαγχολίαν τῆς Μούσης τῶν νεωτέρων».  

Και ο Κωνσταντίνος Καβάφης εκτιμούσε ιδιαίτερα τον ποιητή Γρηγόριο, μάλιστα ομολόγησε κάποτε σε φίλους του ότι, αν είχε βρει ένα βιβλίο του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού στην Αλεξάνδρεια, θα είχε γράψει μερικά ακόμη ποιήματα  και δίνοντας απάντηση στους χαρακτηρισμούς του Γίββωνα  για το προκλητικό υβρεολόγιο του Γρηγορίου προς το διάταγμα του Ιουλιανού, χαρακτηρίζει τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό ως ένα εξαιρετικά θαρραλέο καλλιτέχνη.  Ακόμη, ο Καβάφης σε άρθρο του για τους βυζαντινούς ποιητές επανέλαβε την άποψη του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου: «ἡ χριστιανική ποίησις τοῦ Γρηγορίου τοῦ Ναζιανζηνοῦ ἐθαυμάσθη ὑπὸ τῶν λογίων πασῶν τῶν ἐποχῶν, καὶ ἐν τοῖς καθ’ ἡμᾶς χρόνοις συνεκρίθη πρὸς τὴν ποίησιν τοῦ…Λαμαρτίνου».  Αν και έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο Καβάφης δεν συμμεριζόταν τις απόψεις των Χριστιανών του 4ου αιώνα, όσο κι αν έδειχνε θαυμασμό στον Γρηγόριο Ναζιανζηνό, τον ποιητή, κατά τα λεγόμενά του,  εντούτοις ανάμεσα στα 1892 και στα 1898 ο Καβάφης έγραψε έξι ποιήματα τα οποία κατέταξε αργότερα στο θεματικό κεφάλαιο «Αἱ Ἀρχαί τοῦ Χριστιανισμοῦ». Από τα ποιήματα αυτά, σώθηκε μόνο ένα, το ανέκδοτο «Ὁ Ἰουλιανός ἐν τοῖς Μυστηρίοις», γραμμένο το Νοέμβριο του 1896. Άλλο ένα, «Ὁ Σταυρός», γραμμένο τον Σεπτέμβριο του 1892 και ξαναγραμμένο το Μάρτιο του 1917, πιθανόν να αποτελούσε προγενέστερη μορφή του «αναγνωρισμένου» ποιήματος «Μεγάλη Συνοδεία ἐξ ἱερέων καί λαϊκῶν», δημοσιευμένο το 1926.  Και, βέβαια, αφιέρωσε τα ποιήματά του στον Ιουλιανό τον Παραβάτη, «τον περισσότερο εμπαιζόμενο χαρακτήρα του», κατά το Γιώργο Σεφέρη,  που σχολιάζεται στα κείμενα του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού με οξείς χαρακτηρισμούς.   

Σε κάθε περίπτωση, είναι εμφανής  η οικειότητα του Καβάφη, κατά την πρώιμη περίοδό του, με τα έργα των εκκλησιαστικών και των εθνικών ιστορικών και των Πατέρων της Εκκλησίας, καθώς και με τους βίους των αγίων και των μοναχών και, μολονότι δεν συμμερίζεται πάντα τον Χριστιανισμό, εντούτοις εγκολπώνεται την ίδια ασκητική ζωή που διάγουν οι Χριστιανοί αναχωρητές.  Για τον Καβάφη ο χριστιανισμός ήταν αναπόσπαστο κομμάτι του ελληνικού παρελθόντος  και βασικός πυλώνας της πολιτισμικής ταυτότητας, μαζί με την αρχαιοελληνική παγανιστική παράδοση, της αγαπημένης του πόλης, της Αλεξάνδρειας.  Στο ερώτημα αν ο Καβάφης ήταν Χριστιανός έχουν δοθεί τεκμηριωμένες απαντήσεις από εμβριθείς μελετητές του έργου του και με τεκμήρια τα ίδια τα ποιήματά του  και δεν θα μας απασχολήσει αυτό το θέμα στην εν λόγω εργασία. Εκείνο, όμως, που θα υποστηριχθεί είναι ότι ο Καβάφης έδειχνε ενδιαφέρον για την επιτύμβια ποίηση  και διάβαζε τα επιγράμματα του Γρηγορίου, και μάλιστα τα επιτάφια, και προσπαθούσε, με δημιουργική μίμηση, να δημιουργήσει δικά του, όπως θα φανεί από την εκ παραλλήλου συνεξέταση των επιγραμμάτων, στα οποία η διηκούσα ιδέα είναι η μεταστροφή.

2. Τα επιτάφια επιγράμματα της μεταστροφής

ΠΑ 8.159 (= Επιτάφιο 126) Γρηγορίου Ναζιανζηνού

[ Επίγραμμα για τον Μαξέντιο]

Αἵματος εὐγενέος γενόμην, βασιλῆος ἐν αὐλαῖς 

ἔστην, ὀφρὺν ἄειρα κενόφρονα. πάντα κεδάσσας, 

Χριστὸς ἐπεί με κάλεσσε, βίου πολλαῖσιν ἀταρποῖς 

ἴχνος ἔρεισα πόθοιο τινάγμασιν, ἄχρις ἀνεῦρον 

τὴν σταθερὴν Χριστῷ τήξας δέμας ἄλγεσι πολλοῖς• 

καὶ νῦν κοῦφος ἄνω Μαξέντιος ἔνθεν ἀνέπτην. 

Απόδοση στη Νεοελληνική

Κατάγομαι  από ευγενική γενιά, έζησα σε βασιλικές αυλές

 και ύψωσα ματαιόδοξα το φρύδι . Όλα όμως τα πέταξα,

 από τη στιγμή που ο Χριστός με κάλεσε. Σε πολλά σοκάκια της ζωής

 οδήγησα τα βήματά μου, κάτω από την πίεση του πόθου, 

μέχρι που βρήκα τη σταθερή οδό. 

Για τον Χριστό μου έλιωσα το σώμα μου από τις πολλές δοκιμασίες.

Και τώρα, ανακουφισμένος, εγώ, ο Μαξέντιος, πέταξα ψηλά.

Τα επιγράμματα  που αποδίδονται στον Γρηγόριο είναι συνολικά 254 και διακρίνονται σε Επιτάφια (1-165) και Επιγράμματα (166-254) κατά συμποσιαστών και κατά τυμβωρύχων. Όλα βρίσκονται σταχυολογημένα στο 8ο βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας.  Τα επιτάφια επιγράμματά του σχετίζονται με τον θάνατο αγαπημένων του προσώπων, τα οποία και κατονομάζει, και η βασική του επιθυμία είναι να αποτίσει φόρο τιμής προς τα πρόσωπα αυτά. Οπωσδήποτε, αποσκοπεί στο να δημιουργήσει και πρότυπα προς μίμηση στους νέους χριστιανούς, παρουσιάζοντας τους τιμώμενους ως ιδανικούς πιστούς ανθρώπους.  Όσον αφορά στο χρόνο σύνθεσης των επιταφίων επιγραμμάτων, αν και δεν υφίστανται εσωτερικές ενδείξεις, μπορούμε να υποστηρίξουμε απλώς ότι αυτά δημιουργήθηκαν μετά το θάνατο των συγκεκριμένων, κάθε φορά, αγαπημένων του προσώπων.  

Το συγκεκριμένο επίγραμμα ΠΑ 8.159 (= Επιτάφιο 126)  αφιερώνεται σε κάποιον Μαξέντιο, αμάρτυρο από άλλες πηγές. Από το περιεχόμενο πληροφορούμαστε ότι προέρχεται από αριστοκρατική γενιά, γαλουχημένος μέσα στην πολυτέλεια, τη ματαιοδοξία και τη θεοποίηση του υλισμού και των απολαύσεων. Ωστόσο, το κάλεσμα του Χριστού, που συνοδεύτηκε από δοκιμασίες και θυσίες που τον «έλιωσαν» τον οδήγησε στον δρόμο της λύτρωσης με την προσήλωση στον Χριστό και την τελική ένωση μαζί Του, μετά τον αποχωρισμό της ψυχής από το σώμα του. Στο επίγραμμα αξιοποιείται το γνωστό στην επιγραμματική ποίηση μοτίβο του νεκρού που απευθύνεται, σε πρώτο πρόσωπο, στον παροδίτη, και του εξωτερικεύει σκέψεις και συναισθήματα  και τονίζεται η μεταστροφή του Μαξέντιου στη χριστιανική θρησκεία μετά από μία αδιευκρίνιστη θεϊκή επενέργεια, θέμα ιδιαίτερα προσφιλές στον Γρηγόριο, αφού αφιερώνει ένα ακόμη επίγραμμα με ανάλογο θέμα στον πατέρα του Γρηγόριο τον πρεσβύτερο.  Εξάλλου, οι μεταστάσεις χριστιανών είτε από τον ελληνικό παγανισμό είτε από τον ιουδαϊσμό και τις πολυάριθμες αιρέσεις αποτελούσε θέμα με ιδιαίτερη αξιοποίηση τόσο στη χριστιανική γραμματεία όσο και στην απολογητική. 

Με γλώσσα ομηρίζουσα, διανθισμένη με ιωνικές και αττικές αποχρώσεις και με μέτρο ελεγειακό, ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός επισημαίνει ότι μετά τη μεταστροφή στον Χριστιανισμό, ο θάνατος που επέρχεται, με την απόσπαση της ψυχής από το σώμα, προσφέρει τη χαρά και ακολούθως τη θέωση.  Έτσι, ουσιαστικά, το επίγραμμα συνιστά μία ψηφίδα στη «μελέτη θανάτου» που είναι το κυρίαρχο θέμα της επιταφίου γραμματείας του Γρηγορίου. 

Με ανάλογο τρόπο, ο Καβάφης μοιάζει να παραφράζει το επιτάφιο επίγραμμα του Ναζιανζηνού, συνθέτοντας το δικό του, με διακειμενικές αναλογίες μιας δημιουργικής πρόσληψης.

Κωνσταντίνος Καβάφης «Ιγνατίου Τάφος» 

Εδώ δεν είμαι ο Κλέων που ακούσθηκα

στην Αλεξάνδρεια (όπου δύσκολα ξιπάζονται)

για τα λαμπρά μου σπίτια, για τους κήπους,

για τ’ άλογα και για τ’ αμάξια μου,

για τα διαμαντικά και τα μετάξια που φορούσα.

Άπαγε• εδώ δεν είμαι ο Κλέων εκείνος•

τα εικοσιοκτώ του χρόνια να σβυσθούν.

Είμ’ ο Ιγνάτιος, αναγνώστης, που πολύ αργά

συνήλθα• αλλ’ όμως κ’ έτσι δέκα μήνες έζησα ευτυχείς

μες στην γαλήνη και μες στην ασφάλεια του Χριστού.

(1917)

Ο Κλέων, ψευδοϊστορικό πρόσωπο, από τα πολλά της προσωπικής προσωπογραφίας του Καβάφη, κείται στον τάφο και σε πρώτο πρόσωπο απευθύνεται στον περαστικό διαβάτη, κάνοντας έναν απολογισμό της ζωής του. Μιας ζωής συνυφασμένης με την τρυφή και τον αισθησιακό αισθητισμό της πολυπολιτισμικής και πολύβουης Αλεξάνδρειας. Το όνομά του, Κλέων, μαρτυρεί την καταγωγή του και την ένδοξη προέλευσή του από το «κλέος» των Ελλήνων. Παράλληλα, δικαιολογεί και την πολιτιστική και θρησκευτική πρακτική της εποχής του και του τόπου του, είναι εθνικός και ζει μέσα στη χλιδή και τις υλικές απολαύσεις, ώσπου η κλήση του Χριστού τον οδηγεί στη μεταστροφή. Αποποιείται το παρελθόν των εικοσιοκτώ χρόνων της ζωής του και αλλάζει όνομα. Γίνεται Ιγνάτιος, από το λατινικό ignotus, άγνωστος, άρα και αγνός, και αλλάζει εθνοτική ταυτότητα, γίνεται Ρωμαίος, αλλά αλλάζει και θρησκεία. «Συνέρχεται» από τη σύγχυση και την τύρβη του πρότερου βίου και βρίσκει αγαλλίαση και προστασία στο καταφύγιο του Χριστού, ως αναγνώστης,  όμως μόνο για δέκα μήνες, γιατί ο άωρος θάνατος απαλλάσσει τον νεοφώτιστο χριστιανό ολοκληρωτικά από την ενθύμηση του έκλυτου βίου του.

Η μεταστροφή στο ποίημα του Καβάφη  δεν είναι αποκλειστικά θρησκευτική αλλά ενέχει τη ρήξη του με την παρηκμασμένη κοινωνία της Αλεξάνδρειας και τη μετάστασή του στην εκκλησιαστική κοινωνία, γιατί εκτός από την αλλαγή της πίστης συμμετέχει ενεργά στα διακονήματα του εκκλησιαστικού σώματος. Ο Κλέων-Ιγνάτιος είναι πιο σταθερός για τις επιλογές του από άλλους πρωταγωνιστές του ποιητή, ίσως γιατί είναι ο ίδιος πιο ισχυρός χαρακτήρας ή και συνειδητοποιημένος χριστιανός, όπως και ο Μαξέντιος του Ναζιανζηνού, ίσως πάλι, γιατί τον βρίσκει τόσο νωρίς ο θάνατος. Ωστόσο, άλλοι νέοι από την πινακοθήκη των προσώπων του ποιητή, όπως ο Μυρτίας (τα επικίνδυνα), ο εβραίος Ιάνθης ( των Εβραίων 50 μ. Χ.) και ο νεαρός φοιτητής φιλοσοφίας (από τη σχολήν του περιωνύμου φιλοσόφου) ενώ φαίνεται να αλλάζουν ήθη, συμπεριφορά και θρησκεία, η αλλαγή αυτή είναι πρόσκαιρη ή και επαμφοτερίζουσα. 

3. Επιλογικά

Συμπερασματικά, είναι φανερές οι ομοιότητες μεταξύ των δύο επιγραμμάτων της μεταστροφής, ώστε να μπορούμε, και μέσα στο πλαίσιο της προσωπικής πρόσληψης, να υποστηρίξουμε ότι ο Καβάφης δεν θαύμαζε επιφανειακά τον ποιητή Γρηγόριο Ναζιανζηνό με ομολογίες αναγνώρισης της ποιητικής του αξίας, αλλά και εντρύφησε στο έργο του, και ιδιαίτερα στα επιγράμματά του, σε τέτοιο βαθμό, που επιχείρησε με τον δικό του τρόπο να μεταπλάσσει θέματα της επιγραμματικής γραμματείας προσαρμόζοντάς τα στο δικό του ποιητικό σύμπαν και ενοφθαλμίζοντας στοιχεία της στη σύγχρονη ποίηση.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

  Βλ. Κ Τρυπάνη, Ελληνική Ποίηση: Από τον Όμηρο ως τον Σεφέρη, Εστία, Αθήνα 1988, σ. 210-211 και Α.Φυτράκη, Το ποιητικόν έργον Γρηγορίου Ναζιανζηνού, Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών, Αθήναι 1968, σ.46-47. Σημειωτέον ότι η αρνητική κριτική προήλθε κυρίως από μελετητές του έργου κι όχι από ομότεχνους του Γρηγορίου και ενδεχομένως το κενό μιας κριτικής έκδοσης των γρηγοριανών ποιημάτων να τους καθιστά απορριπτικούς, βλ. C. Simelidis, Selected poems of Gregory of Nazianzus:1.2.17, II. 1.10,19,32:A Critical Edition with Introduction and Commentary (Hypomnemata 177), Göttingen 2009, σ. 23.

  Σύμφωνα με τον Α .Κομίνη, Το βυζαντινόν ιερόν επίγραμμα και οι επιγραμματοποιοί, διδακτορική διατριβή, Μυρτίδη, Αθήνα 1966, σελ.18- 23, η βυζαντινή ποίηση διακρίνεται σε θύραθεν και ιερά και η ιερά με τη σειρά της σε εκκλησιαστική και θρησκευτική στην οποία ως υπάλληλο είδος ανήκει το ιερό επίγραμμα. Υιοθετήσαμε τον όρο χριστιανική ποίηση αντί της ιεράς λόγω της εκτεταμένης χρήσης του από το σύνολο των συγγραφέων.

  Ο Ρωμανός ο Μελωδός τον 6ο μ. Χ. αιώνα μετασχημάτισε και μετέπλασσε τους ρητορικούς λόγους αλλά και τα προσωδιακά ποιήματα του Γρηγορίου σε τονικά μέτρα, δίνοντας τη μορφή του κοντακίου, του έμμετρου χριστιανικού εγκωμίου.

  Βλ. Θ. Ξύδη, Βυζαντινή Υμνογραφία, εκδ. Νικόδημος, χ.τ. 1978, σ. 20.

  Για το θέμα βλ. Ν. Ματσούκα, «Για τον Ιουλιανό τον Παραβάτη εφτά ποιήματα του Καβάφη», στο : Μυστήριον ἐπὶ τῶν ἱερῶς κεκοιμημένων, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 1992, σ. 307 – 308, όπου υπάρχουν και ακριβείς παραπομπές στα κείμενα του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού.

  Πρόκειται για τον Άγγλο ιστορικό και συγγραφέα του αμφιλεγόμενου έργου Ιστορία της παρακμής και της πτώσης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Για τον Γίββωνα βλ. Δ .Χατζόπουλου, Εδουάρδος Γίββων (1737-1794): Ο ιστορικός της παρακμής και της πτώσεως της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Ελεύθερη  Σκέψις,  Αθήνα 2007, σ. 10.

  Για περισσότερα στοιχεία και αναλύσεις επί του θέματος βλ. R. Liddell, Καβάφης, Γκοβόστης, Αθήνα 20022, σ. 176 και 285.

  Βλ. Κ. Π. Καβάφη, Τα πεζά (1822; – 1931), επιμ. Μιχάλης Πιερής, Ίκαρος, Αθήνα 2003, σ. 58 – 63.

  O Καβάφης εμφανίζεται θερμός θαυμαστής του Γρηγορίου, ως «καλλιτέχνη» (ο χαρακτηρισμός είναι του ίδιου του Καβάφη), αντιπροσώπου ενός πολιτιστικού φαινομένου, δηλαδή της ελληνοχριστιανικής σύνθεσης και όχι ως Πατέρα της Εκκλησίας ο οποίος μιλάει με την ιδιότητα και το κύρος του πνευματικού ηγέτη στο: Diana Haas, «Αἱ Ἀρχαί τοῦ Χριστιανισμοῦ: ένα θεματικό κεφάλαιο του Kαβάφη» στο: http://www.kavafis.org/kavafology/articles/content.asp?id=18 (15/05/2019).

  Ό.π. Diana Haas (σημ. 9).

  Βλ. Γιώργου Σεφέρη, Δοκιμές, Α΄ τόμος, Ίκαρος, Αθήνα 2013,  σ. 359.

  Diana Haas,  ό.π. (σημ. 9).

  R. Liddell, ό.π. (σημ. 7), σ. 176.

   Βλ. Έφη Πέτκου, «Οι καβαφικές τελετουργίες και η πολιτισμική ταυτότητα του ελληνισμού», σ. 6 στο: https://www.eens.org/EENS_congresses/2010/Petkou_Efi.pdf (15/05/2019).

  Γ. Π. Σαββίδης, «Ήταν Χριστιανός ο Καβάφης;», στο: Mικρά καβαφικά, A΄, Eρμής, Αθήνα 1985.

 D. Rocques – Π. Μπουκάλας., Επιτάφιος λόγος, αρχαία ελληνικά επιτύμβια επιγράμματα, Άγρα, Αθήνα 1999, σ.193.

  Ελένη Παπαδοπούλου, Εκφάνσεις του επιταφίου λόγου στα επιγράμματα του Γρηγορίου Ναζιανζηνού, μεταπτυχιακή διατριβή, Α.Π.Θ. 2016, σ. 85-87.

  Για τις εκδόσεις των επιτάφιων επιγραμμάτων του Γρηγορίου Ναζιανζηνού βλ. την εξαντλητική ανάλυση στο: Β. Βερτουδάκη, Το όγδοο βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας: μία μελέτη των επιγραμμάτων του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, Ινστιτούτο του Βιβλίου, Καρδαμίτσας, Αθήνα  2011, σ.40-68.

 Βλ. D. Sykes, «Gregory Nazianzen as Didactic Poet», στο: Studia Patristica 16/2 (1985), σ. 433-437.

 Βλ. P. Waltz, Anthologie Greque, VI,  Paris 19602, σ.27.

  Βλ. Α .Σκιαδά, Ἐπί τύμβῳ, Ελληνική Ανθρωπιστική Εταιρεία, Αθήνα 1967 σ.29-30 και Φ. Κουκουλέ, Βυζαντινών βίος και πολιτισμός, Παπαζήση, Αθήναι 1952, σ. 199.

  Ο Γρηγόριος ο πρεσβύτερος ανήκε στην αίρεση των Υψισταρίων που είχε διαμορφωθεί από τον συγκρητισμό ιουδαϊκών και εθνικών στοιχείων και στηριζόταν στην απόλυτη αποδοχή μόνον του Υψίστου Παντοκράτορος. Βλ. Κ. Μπόνη, Γρηγόριος ο Θεολόγος: ήτοι, το γενεαλογικόν δένδρον Γρηγορίου του Ναζιανζηνού και ο προς τον Αμφιλόχιον Ικονίου συγγενικός αυτού δεσμός : πατρολογική και γενεαλογική μελέτη, Αθήναι 1953, σ. 435-436 και υποσημ. 3. Ειδικά, για τους Υψισταρίους και τις πεποιθήσεις τους και τη λατρεία τους βλ. Δ. Μπαλάνου- Δ .Σίμου, Πατρολογία: οι εκκλησιαστικοί πατέρες και συγγραφείς των οκτώ πρώτων αιώνων, Αλευρόπουλος, Αθήνα 1930,  σ. 305,  σημ. 3.

  Βλ. Άννα Κόλτσιου-Νικήτα. «Γραμματεία της χριστιανικής μεταστροφής. Από τον Απόστολο Παύλο στον ιερό Αυγουστίνο», στο: Αγία Γραφή και σύγχρονος άνθρωπος, τιμητικός τόμος για τον καθηγητή Ι. Καραβιδόπουλο, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 235-254.

  Βλ. Ελένη Παπαδοπούλου,  ό.π. (σημ. 17), σ. 77.

  «Πάντα ματαιότης ματαιοτήτων, τὰ πάντα ματαιότης καὶ προαίρεσις πνεύματος, εἴτ' οὖν ὁρμή τις ψυχῆς ἀλόγιστος, καὶ περισπασμὸς ἀνθρώπου, τοῦτο κατακριθέντος, ἴσως ἐκ τοῦ παλαιοῦ πτώματος• τἀλλά, τέλος λόγου,» Ἐπιτάφιος εἰς Καισάριον, 19, 4, 1-4. 

  Κ. Π. Καβάφης, Τα Ποιήματα, ύψιλον , Αθήνα 1990, σ.101.

  Ο Αναγνώστης στην Ορθόδοξη Εκκλησία είναι αυτόνομος βαθμός κατώτερου κληρικού, του οποίου η διακονία έχει να κάνει με την ανάγνωση αγιογραφικών κειμένων, τα οποία σε συνέχεια της ιουδαϊκής παράδοσης αναγιγνώσκονται στις χριστιανικές ακολουθίες κατά την τέλεση των Ιερών Μυστηρίων. Στο: https://www.ekklisiaonline.gr/ekklisiaonline/ti-ine-o-vathmos-tou-anagnosti-stin-ekklisia/ (15/05/2019).

  Diana Haas, «Κωνσταντίνος Καβάφης, ο ποιητής του μείζονος Ελληνισμού», εφ. Καθημερινή, Αθήνα 1998 στο: https://anemourion.blogspot.com/2017/08/blog-spot_574.html (15/05/2019).

  Άγγελος Χανιώτης, «Η ποίηση ως μηχανή του χρόνου. Στην αρχαία Αλεξάνδρεια με την ποίηση του Καβάφη» στο: https://www.academia.edu/11817658/Poetry_as_a_time_machine._Traveling_to_ancient_Alexandria_with_Cavafy_s_poetry_(15/05/2019).

Ελένη Κ. Παπαδοπούλου, ΜΑ φιλόλογος- εκπαιδευτικός Δ.Ε.

Ανάλυση μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση

ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕΤΟΧΗΣ ΣΕ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ΠΡΟΤΑΣΗ

ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ

• Διαπιστώνεται το είδος της μετοχής (επιθετική , χρονική...). Από αυτό εξαρτάται ο υποτακτικός σύνδεσμος (ή η αναφορική αντωνυμία) που θα χρησιμοποιηθεί και η έγκλιση σύμφωνα με το τρόπο εκφοράς των δευτερευουσών προτάσεων.
• Το υποκείμενο της μετοχής δίνει το πρόσωπο και τον αριθμό του ρήματος. Φυσικά, όταν η μετοχή γίνεται πρόταση, το υποκείμενο μπαίνει πάντοτε σε ονομαστική.
• Από το χρόνο που εξαρτάται η μετοχή (αρκτικό ή ιστορικό) επηρεάζεται η μετατροπή της οριστικής ή υποτακτικής του πλαγίου λόγου.
• Αν η μετοχή αναλυθεί σε δευτερεύουσα πρόταση με υποτακτική ή ευκτική, διατηρεί το χρόνο της.

ΕΙΔΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ

• Η μετοχή ενεστώτα και παρακειμένου από ιστορικό χρόνο ισοδυναμεί με παρατατικό ή υπερσυντέλικο
• Η μετοχή μέλλοντα και αορίστου διατηρούν το χρόνο τους σε οποιαδήποτε έγκλιση κι αν αναλυθούν.
• Η μετοχή αορίστου, όταν αναφέρεται στο παρελθόν γίνεται οριστική όταν αναφέρεται στο μέλλον γίνεται υποτακτική ή ευκτική (χρονικοϋποθετική μετοχή)
• Οι υποθετικές, χρονικοϋποθετικές, αναφορικοϋποθετικές και εναντιωματικές μετοχές αναλύονται στις αντίστοιχες προτάσεις με βάση την απόδοση και το νόημα (υποθετικοί λόγοι).
• Οι τροπικές μετοχές δεν αναλύονται.
• Αν αναλύσουμε μια τελική μετοχή, τότε θα πρέπει να αλλάξει και ο χρόνος της μετοχής και να χρησιμοποιηθεί η υποτακτική αορίστου (ή οπως+ οριστική μέλλοντα)
• Η κατηγορηματική μετοχή μπορεί να αναλυθεί σε ειδική πρόταση με οριστική ή δυνητική έγκλιση (αν συνοδεύεται από το δυνητικό αν), όταν είναι του πλαγίου λόγου κρίσης (από ρήματα γνωστικά, αισθητικά, δείξης, αγγελίας).
• Η επιθετική μετοχή αναλύεται με τη δεικτική αντωνυμία ἐκεῖνος, -η, -ο, που τίθεται στην πτώση της μετοχής και την αναφορική αντωνυμία ὅς ἥ ὅ που μπαίνει πάντα σε ονομαστική, εφόσον αποτελεί υποκείμενο του ρήματος ανάλυσης της μετοχής

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ-ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ

Κῦρος συλλέξας στράτευμα ἐπολιόρκει Μίλητον
                                                          □(⇒┬ )Κῦρος ἐπεί συνέλεξε...
Μέγας γέγονε Φίλιππος ἀσθενής ὢν κατ’ ἀρχάς
                                                             □(⇒┬ )Φίλιππος εἰ καί ἦν ἀσθενής...
Ἡττηθέντων ἡμῶν οὐδείς ἄν ληφθείη
                                                              □(⇒┬ )εἰ ἡμεῖς ἡττηθείημεν...
Ἔπλεον πολεμήσοντες
                                                              □(⇒┬ )ἳνα οὗτοι πολεμήσωσι...
                                                                         ή ὅπως οὗτοι πολεμήσουσι

οἱ ἄνδρες εἰσὶν οἱ ποιοῦντες ὅ τι ἄν ἐν ταῖς μάχαις γίγνηται. __-- ἐκεῖνοι οἳ

 ποιοῦσι

Εξ αποστάσεως επανάληψη...Ο τόνος στο β΄ενικό της Προστακτικής

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση αποτέλεσε και αποτελεί μια επιλογή του συγκεκριμένου ιστολογίου και της διαχειρίστριάς του, της ερανίστριας, πάντα ως συνέχεια της διά ζώσης διδασκαλίας στην τάξη και με απώτερο σκοπό την καλύτερη και την πιο εποπτική εκμάθηση βασικών γνώσεων των επιμέρους μαθημάτων (Αρχαία Ελληνικά, Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία). Οι συνθήκες της υποχρεωτικής διακοπής μαθημάτων και του εγκλεισμού στα σπίτια μας, λόγω της πανδημίας του Κορωνοϊού, διαμορφώνουν μια πρωτόγνωρη κατάσταση. Έτσι, εκτός από την ενδυνάμωση των οικογενειακών σχέσεών μας οι μαθητές έχουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο για διάβασμα και επαναλήψεις για την ύλη που έχουν διδαχθεί. Ως εκ τούτου, αφού διαβάσουν από τα σχολικά εγχειρίδιά τους τις διδακτικές ενότητες μπορούν να αξιοποιήσουν και την αρωγή που τους προσφέρει το διαδίκτυο, και συγκεκριμένα το παρόν ιστολόγιο.

Οι κανόνες που ακολουθούν στοχεύουν να διευκολύνουν τους υποψηφίους των Ανθρωπιστικών Σπουδών να ανταποκριθούν με ευστοχία στις απαιτήσεις των γραμματικών παρατηρήσεων του Αδίδακτου κειμένου.

Ο τόνος στο β΄ενικό της Προστακτικής των ρημάτων

Ι. Στα ρήματα που έχουν από τρεις και πάνω συλλαβές, απλά ή σύνθετα, ο τόνος στο β΄ενικό της Προστακτικής όλων των χρόνων τίθεται στην προπαραλήγουσα, εάν η λήγουσα είναι βραχύχρονη:

Παίδευε                           κατάλυε

Παίδευσον                      κατάλυσον

Παίδευσαι                       κατάλυσαι

Παιδεύθητι                      καταλύθητι

ΑΛΛΑ: παιδεύου            καταλύου

ΙΙ. Όλοι οι μονοσύλλαβοι τύποι της Προστακτικής Αορίστου Β΄της ενεργητικής και της μέσης φωνής, όταν είναι μονοσύλλαβοι και συντίθενται με δισύλλαβη πρόθεση, ανεβάζουν τον τόνο στη λήγουσα της πρόθεσης κι επομένως τονίζονται στην παραλήγουσα:

σχές                        παράσχες

σχοῦ                        παράσχου

θές                           παράθες

 θοῦ                           παράθου

 δός                            μετάδος

  δοῦ                            παράδου

Εάν η πρόθεση είναι μονοσύλλαβη που έχει πάθει έκθλιψη, τότε ο τόνος ανεβαίνει μόνο στους μονοσύλλαβους τύπους του ενεργητικού Αορίστου Β΄:

    σχές                           πρόσχες

   σχοῦ                          προσχοῦ

θές                             ἔκθες

θοῦ                            ἐκθοῦ

   δός                            πρόδος

   δοῦ                            προδοῦ

ΙΙΙ. Στο β΄ενικό της Προστακτικής Αορίστου Β΄μέσης φωνής όλων των ρημάτων, απλών ή σύνθετων, ο τόνος παραμένει στη λήγουσα και είναι περισπωμένη (εκτός από την προηγούμενη περίπτωση, όταν δηλαδή ο ρηματικός τύπος είναι μονοσύλλαβος και η πρόθεση δισύλλαβη):

λαβοῦ, ἐκλαβοῦ, ἀντιλαβοῦ, διαλαβοῦ

ΑΛΛΑ: σχοῦ, παράσχου

IV. Οι οξύτονοι τύποι της Προστακτικής Αορίστου Β΄ ενεργητικής φωνής: ἐλθέ, εὑρέ, ἰδέ, εἰπέ, λαβέ, όταν γίνουν σύνθετοι ανεβάζουν τον τόνο στην προπαραλήγουσα:
ἔξελθε,  κάτιδε,  ἂντειδε, ἂνευρε, πρόλαβε.

V. Στην Προστακτική Ενεστώτα των συνηρημένων ρημάτων, ο τόνος στο β΄ενικό κανονίζεται προτού γίνει η συναίρεση:

Τίμα-ε (∪)           -         τίμα (βλ. Ι. κανόνα)

Τιμά-ου(−)           -         τιμῶ (βλ. Ι. κανόνα)

VI. Η Προστακτική του Παρακειμένου της μέσης φωνής τονίζεται όπως και η οριστική του ίδιου χρόνου:

λέλυμαι - λέλυσο

αφῖγμαι - αφῖξο

VII. Τα σύνθετα των ρημάτων: εἰμί, εἶμι, οἶδα, φημί, κεῖμαι ανεβάζουν τον τόνο και στην Οριστική και στην Προστακτική του Ενεστώτα:

εἰμί -  πάρειμι  - πάρισθι

εἶμι - ἔξειμι    - ἔξιθι

οἶδα - σύνοιδα - σύνισθι

φημί - σύμφημι - σύμφαθι

κεῖμαι - σύγκειμαι - σύγκεισο.

Επιμέλεια: Ελένη Παπαδοπούλου, φιλόλογος

Εξ αποστάσεως επανάληψη...Τελικό αίτιο

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση αποτέλεσε και αποτελεί μια επιλογή του συγκεκριμένου ιστολογίου και της διαχειρίστριάς του, της ερανίστριας, πάντα ως συνέχεια της διά ζώσης διδασκαλίας στην τάξη και με απώτερο σκοπό την καλύτερη και την πιο εποπτική εκμάθηση βασικών γνώσεων των επιμέρους μαθημάτων (Αρχαία Ελληνικά, Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία). Οι συνθήκες της υποχρεωτικής διακοπής μαθημάτων και του εγκλεισμού στα σπίτια μας, λόγω της πανδημίας του Κορωνοϊού, διαμορφώνουν μια πρωτόγνωρη κατάσταση. Έτσι, εκτός από την ενδυνάμωση των οικογενειακών σχέσεών μας οι μαθητές έχουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο για διάβασμα και επαναλήψεις για την ύλη που έχουν διδαχθεί. Ως εκ τούτου, αφού διαβάσουν από τα σχολικά εγχειρίδιά τους τις διδακτικές ενότητες μπορούν να αξιοποιήσουν και την αρωγή που τους προσφέρει το διαδίκτυο, και συγκεκριμένα το παρόν ιστολόγιο.

Το τελικό αίτιο εκφράζεται με τους παρακάτω τρόπους:

• τελική πρόταση
• αναφορικοτελική πρόταση
• τελική μετοχή
• απαρέμφατο του σκοπού
• έναρθρο απαρέμφατο του σκοπού σε γενική (κυρίως στον Θουκυδίδη)
• αιτιατική του σκοπού
• επιρρηματικό κατηγορούμενο του σκοπού
• εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού (ένεκα+ Γενική, υπέρ+Γενική, ...)
• συμπερασματική πρόταση με ώστε και απαρέμφατο που εκφράζει σκοπό

Μια άσκηση μετασχηματισμού θα προσανατόλιζε τους μαθητές, ιδιαιτέρως της κατεύθυνσης Ανθρωπιστικών Σπουδών, να αναγνωρίσουν τη μορφή του τελικού αιτίου και στη συνέχεια να την μετατρέψουν σε ορισμένα, κατά περίπτωση, από τα υπόλοιπα υποδεικνυόμενα είδη.

Παράδειγμα: Αἱ νῆες ἦλθον ἳνα βοηθήσωσιν------------------τελική πρόταση

Μετασχηματισμοί: 1. Αἱ νῆες ἦλθον (ως) βοηθήσουσαι--------------τελική μετοχή

                                 2.Αἱ νῆες ἦλθον τοῦ βοηθησαι--------------έναρθρο απαρέμφ. του σκοπού σε γεν

                                 3. Αἱ νῆες ἦλθον βοηθοί---------------------επιρρηματικό κατηγ. του σκοπού

                                4. Αἱ νῆες ἦλθον ὣστε βοηθεῖν-------------συμπερασματική πρόταση με ώστε κ.                                                                                                     απαρέμφατο που εκφράζει σκοπό

                                 

  Η άσκηση αυτή συνηθίζεται στα λατινικά για την εμπέδωση του φαινομένου του τελικού αιτίου, μπορεί, όμως, να εφαρμοστεί και στα αρχαία ελληνικά με πολλαπλά οφέλη τόσο στην κατανόηση της θεωρίας των τελικών προτάσεων όσο και στην ενδυνάμωση της γραμματικής.

 Παρακάτω δίνονται μια σειρά ασκήσεις αναγνώρισης και μετασχηματισμού του τελικού αιτίου που βασίζονται σε πραγματικά παραδείγματα προερχόμενα από κείμενα της αττικής πεζογραφίας.

Βιβλιογραφία

Humbert, Jean. Συντακτικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης / Jean Humbert · μετάφραση Γεωργίου Ι. Κουρμούλη. - 2η έκδ. - Αθήνα : Παπαδήμας Δημ. Ν., 2002

Τζάρτζανος, Αχιλλέας Α. Συντακτικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης  Εκδόσεις Κυριακίδη Μονοπρόσωπη ΙΚΕ, 2016.

Κατεβαίνης, Κωνσταντίνος Σ. Συντακτικό της ελληνικής γλώσσας : Και κυρίως του αττικού πεζού λόγου: Χρήσιμο στους μαθητές, φοιτητές και καθηγητές της φιλολογίας / Κωνσταντίνου Σ. Κατεβαίνη, Χαράλαμπος Αθ. Μπάλτας. - Αθήνα : Παπαδήμας Δημ. Ν., 1990

Ασωνίτης, Νίκος Σ. Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας : Σε 66 ενότητες: Για χρήση των μαθητών μέσης εκπαιδεύσεως και των υποψηφίων ανωτάτων σχολών / Νίκου Σπ. Ασωνίτη, Βασίλη Δ. Αναγνωστόπουλου. - Αθήνα : Βιβλιοεπιλογή, [χ.χ.]

Τα κειμενικά παραδείγματα αντλήθηκαν από:

 http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/composition/02.html

Νομίσματα και Σταθμά στην Κλασική Αρχαιότητα

  Οι Κερκυραϊκοί στατήρες έγιναν αφορμή για έρευνα και συζήτηση γύρω από τα χρηματοοικονομικά της Αρχαιότητας και οι ισοτιμίες με τα σημερινά νομίσματα αποτέλεσαν το έναυσμα για να χρησιμοποιήσουμε τα Μαθηματικά στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών της Α΄Λυκείου.

Το απόσπασμα του Θουκυδίδη (3, 70) εγείρει απορίες και προβληματισμό. Η χρηματική ποινή ήταν εξοντωτική;

 Kαὶ (ἦν γὰρ Πειθίας ἐθελοπρόξενός τε τῶν Ἀθηναίων καὶ τοῦ δήμου προειστήκει) ὑπάγουσιν αὐτὸν

 οὗτοι οἱ ἄνδρες ἐς δίκην, λέγοντες Ἀθηναίοις τὴν Κέρκυραν καταδουλοῦν. Ὁ δὲ ἀποφυγὼν ἀνθυπάγει

 αὐτῶν τοὺς πλουσιωτάτους πέντε ἄνδρας, φάσκων τέμνειν χάρακας ἐκ τοῦ τε Διὸς τοῦ τεμένους καὶ 

τοῦ Ἀλκίνου• ζημία δὲ καθ᾽ ἑκάστην χάρακα ἐπέκειτο στατήρ. 

στατήρας: ονομασία διάφορων αρχαίων νομισμάτων: Aττικός / βοιωτικός ~.

  Από τον 6ο αιώνα π.Χ. έως τον 3ο αιώνα μ.Χ. η Αθήνα έκοψε νομίσματα κυρίως σε άργυρο, αργότερα και σε χαλκό, ενώ σε δυο περιστάσεις εκτάκτου ανάγκης εξέδωσε και χρυσά νομίσματα. Το αργυρά αθηναϊκά τετράδραχμα κυκλοφόρησαν από την Ιταλία έως το Αφγανιστάν και ήταν ένα από τα ισχυρότερα και μακροβιότερα νομίσματα του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Οι πρώτες νομισματικές εκδόσεις των Αθηνών, από τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ. κ.ε., απεικονίζουν διάφορα θέματα, όπως γλαύκα, ίππο, ταυροκεφαλή, τροχό, γοργόνειο κ.ά. Τα νομίσματα αυτά ονομάστηκαν «εραλδικά» (Wappenmunzen) καθώς παλαιότεροι μελετητές θεώρησαν ότι έφεραν εμβλήματα αριστοκρατικών οικογενειών της Αθήνας. Πιθανότερο είναι όμως η θεματολογία να σχετίζεται με θρησκευτικές και αθλητικές δραστηριότητες όπως οι γιορτές των Παναθηναίων.

https://argolikivivliothiki.gr/

ΤΑΛΑΝΤΟΝ

τάλαντον  : η μεγαλύτερη μετρική και νομισματική μονάδα στην αρχαιότητα.
φωτ. Γεωργία Σταυράτη

ΜΝΑ

μνα: αρχαία ελληνική μονάδα βάρους που χρησιμοποιήθηκε και ως νομισματική: H μνα αντιστοιχούσε με το ένα εξηκοστό του ταλάντου.

ΟΒΟΛΟΣ

οβολός: υποδιαίρεση (το ένα έκτο) της αρχαίας αττικής δραχμής.
 

Υποδιαίρεση του αθηναϊκού νομίσματος:

6 οβολοί = 1 δραχμή

100 δραχμές = 1 μνα

60 μναι = 1 τάλαντο ή 6000 δραχμές

http://www.ime.gr/chronos/05/gr/economy/index.html

ΔΡΑΧΜΗ

δραχμή  ασημένιο νόμισμα που κυκλοφορούσε σε διάφορες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας• στην αρχαία Aθήνα ήταν ίση με το ένα εκατοστό (1/100) της μνας και είχε έξι οβολούς. 

Και οι σταθμητικοί κανόνες έδωσαν πολλές υπολογιστικές ασκήσεις.

ΣΤΑΘΜΗΤΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ  (ΑΤΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ)
1 Τάλαντο (26.196 χλγρ.) =	60 Μνες  ή 6.000 αττικές δραχμές
1 Μνα (436,6 γρ.) =	100 Δραχμές
1 Δεκάδραχμο (43,75 γρ.) =	10 Δραχμές
1 Τετράδραχμο (17,50 γρ.)  =	4 Δραχμές
1 Δίδραχμο ή Στατήρας (8,75 γρ.) =	2 Δραχμές
1 Δραχμή (4,37 γρ.) =	6 Οβολοί
1 Τετρόβολο (2,92 γρ.) =	4 Οβολοί
1 Ημίδραχμο ή Τριόβολων (2,19 γρ.) =	3 Οβολοί ή μισή δραχμή
1 Διόβολο (1,46 γρ.) =	2 Οβολοί
1 Τριημιοβόλιο (1,10 γρ.) =	11/82 του οβολού
1 Οβολός (0,72 γρ.)	8 Χαλκοί
1 Ημιόβολο =	Μισός Οβολός
1 χρυσός στατήρας ή δαρεικός =	27, 5 αττικές δραχμές
1 αργυρός στατήρας  =	4 δραχμές.

http://www.krassanakis.gr/coins.htm