ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΤΗΛΕΛΑΪΚΙΣΜΟΣ (προτεινόμενο θέμα Νεοελληνικής Γλώσσας)

Οι διαχρονικές απόψεις για τη Δημοκρατία

  H δημοκρατία σήμερα μοιάζει σαν να αντανακλάται σε σπασμένο καθρέφτη· ένα θρυμματισμένο ομοίωμα που εμπεριέχει αναμνήσεις, αναλαμπές. Tα σημαινόμενά της γλιστρούν ενώ εμείς —τα υποκείμενά της— οι πολίτες, αλλάζουμε. Η «Ελευθερία των Μοντέρνων», σύμφωνα με τη φράση του Μπένζαμιν Κόνσταντ, προσδιορίζεται «ως η ελευθερία των ατόμων, ενώ για τους αρχαίους σήμαινε την ελευθερία μιας κοινότητας, της Πόλης».

  Η δημοκρατία για τους αρχαίους Έλληνες ήταν μια «μαχητική» λέξη, απέπνεε ενθουσιασμό και, αρχικά, συνδεόταν με τον πόλεμο και την αρρενωπότητα. Ο πολίτης στην αρχαία Αθήνα ήταν κυρίως ο οπλίτης και η Εκκλησία του Δήμου προήλθε από τη συνέλευση πολεμιστών. Παρόμοια στους Ρωμαίους η «αρετή» του πολίτη, η virtus, ενείχε μια σημασία πλησιέστερη στην έννοια του «θάρρους» και παράγεται από τη λέξη vir (άνδρας). «Η δημοκρατία», μας θυμίζει ο Jacques Rancière, σημαίνει την «εξουσία εκείνων που δεν έχουν κανένα τίτλο, καμία ειδική ικανότητα να ασκούν την εξουσία» και στη σκέψη των αρχαίων Αθηναίων η Δημοκρατία οριζόταν βάσει της ομοιότητας· υπήρχε μόνον εκεί όπου οι άρχοντες έμοιαζαν με τους κυβερνώμενους. Ο μηχανισμός δημοκρατικής ανανέωσης ρυθμιζόταν με κλήρωση· η αρχή της ισότητας ερμηνευόταν σχεδόν κατά γράμμα και η εκλογική διαδικασία φαινόταν ως γνώρισμα ενός αριστοκρατικού πνεύματος.

   Η δημοκρατία σημαίνει «τη μη καθαρότητα της πολιτικής» και, ήδη από τον Πλάτωνα, η δημοκρατία θεωρείτο απ’ όλα τα πολιτεύματα πού έχουν νόμους, τα «νόμιμα», η χειρότερη· καταπατά την ελευθερία στο όνομα της ισοπεδωτικής ισότητας. Για τον Πλάτωνα η δημοκρατία σήμαινε την κυριαρχία της «δόξας», της γνώμης έναντι της γνώσης. Η πολιτεία θα έπρεπε να κυβερνάται από τους ανθρώπους πού διαθέτουν τη «βασιλική επιστήμη». Ο πολιτικός του Πλάτωνα είναι ο «επιστήμων» που το έργο του μπορεί να συγκριθεί με το έργο του υφαντή: χρησιμοποιεί το ανθρώπινο υλικό για να κατασκευάσει το υφάδι ενός αρμονικού συνόλου. Ο Αριστοτέλης από την πλευρά του θεωρούσε ότι η κυριαρχία ανήκε στον νόμο· η καλή διοίκηση —«ευνομία»— πρέπει να είναι μεικτό πολίτευμα. Η πολιτεία διαθέτει μια απαραίτητη λαϊκή νομιμοποίηση που όμως μετριάζεται από την «αριστοκρατία» —με τη στενή έννοια—  των «αρίστων» αρχόντων της. (...)

Τηλελαϊκισμός και δημοκρατία

  Το 1859 ο John Stuart Mill στο περίφημο δοκίμιό του On Liberty διατύπωσε τρία επιχειρήματα υπέρ της διασφάλισης της ελεύθερης κυκλοφορίας των ιδεών μέσω του Τύπου: oι απόψεις που αποσιωπούνται από την κυβέρνηση ή την κοινωνία μπορεί να αποδειχτούν σωστές. Ακόμα και αν μια άποψη αποδειχθεί λανθασμένη, συχνά περιέχει ψήγματα αλήθειας και τέλος ακόμα και αν κάποια άποψη ταυτίζεται με την αλήθεια, αν δεν αμφισβητηθεί σύντομα, θα μετατραπεί σε νεκρό δόγμα αντί για ζώσα αλήθεια. Ο Mill διατυπώνοντας τη θεωρία της ελευθερίας του τύπου δεν μπορούσε να φανταστεί τους πολύπλοκους τρόπους με τους οποίους τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας κατασκευάζουν την κοινωνική πραγματικότητα, περιορίζουν το εύρος των νοημάτων και διαμορφώνουν καθημερινά το περιεχόμενο των σκέψεων, συζητήσεων και πράξεων των ατόμων.

   Στην τηλεδημοκρατία των ημερών μας η διαφήμιση μεταμορφώνει τις εκπομπές σε υπηρέτες της.
Τα τηλεοπτικά προγράμματα σχεδιάζονται για να προβάλουν διαφημίσεις. Για να προσελκύσουν την προσοχή του κοινού και να υπάρξει χώρος για την επόμενη σειρά διαφημίσεων, οι απόψεις πρέπει να αναπτύσσονται γρήγορα, τα πλάνα να είναι σύντομα και τα ηχητικά σήματα συντομότερα. Οι αφηγήσεις περικόπτονται. Κι έτσι προκύπτει και η αλλαγή του τρόπου σκέψης. Το να σκέφτεσαι, σήμερα, ορθά σημαίνει να σκέφτεσαι με ισομέρεια και ταχύτητα, να αφαιρείς το βάθος των πραγμάτων, να αρκείσαι σε μια γρήγορη ανάγνωση των αναφορών και στοιχείων, να μην βουλιάζεις στην υποκειμενικότητα του πάθους.

   Στο 1984 του Όργουελ το Mintrue (Ministry of Τrue) διέθετε ειδικό τμήμα για την «προλετροφή» που στη «Νέα ομιλία» της Ωκεανίας σήμαινε τα ηλίθια θεάματα που προσέφερε το κράτος στις μάζες. Σήμερα τα reality shows είναι ίσως η πιο παραδειγματική έκφραση του σύγχρονου ατομικιστικού τηλελαϊκισμού. Δημιουργούν την εντύπωση του νατουραλισμού καθώς παρατηρούμε τους άλλους όπως τους εαυτούς μας. Το κοινότοπο βαφτίζεται «αυθεντικό». Τα realities δίνουν στους θεατές την ψευδαίσθηση της λαϊκής εξουσίας, επιβάλλοντας καταδίκες για το ποιος θα αποχωρήσει. Ως ενσάρκωση της κραυγαλέας ασημαντότητας, τα reality shows δίνουν την ευκαιρία στο ανώνυμο «μοναχικό» πλήθος να αντικρίσει τηλεναρκισσιστικά την ίδια του την κενότητα. (...)

Πέτρος Θεοδωρίδης, Η Απατηλή Υπόσχεση της Αγάπης, ΕΝΕΚΕΝ, 2012, σελ. 214-227

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη των αποσπασμάτων που σας δόθηκαν (100-120 λέξεις)  (25)

Β1. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 80 έως 100 λέξεων την άποψη του Πέτρου Θεοδωρίδη: «Σήμερα τα reality shows είναι ίσως η πιο παραδειγματική έκφραση του σύγχρονου ατομικιστικού τηλελαϊκισμού. Δημιουργούν την εντύπωση του νατουραλισμού καθώς παρατηρούμε τους άλλους όπως τους εαυτούς μας.» (12)

Β2 . Με ποιον/ποιους τρόπο/-ους αναπτύσσονται η δεύτερη (η δημοκρατία για τους αρχαίους Έλληνες…αριστοκρατικού πνεύματος) και η πέμπτη παράγραφος του κειμένου; (Στην τηλεδημοκρατία…υποκειμενικότητα του πάθους) (7)

Β3. α) Να γράψετε ένα σ υ ν ώ ν υ μ ο για καθεμιά από τις υπογραμμισμένες λέξεις. (5)

       β) Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική και το αντίστροφο, ανάλογα με τα παρακάτω παραδείγματα: (5)

  1. Το 1859 ο John Stuart Mill στο περίφημο δοκίμιό του On Liberty διατύπωσε τρία επιχειρήματα υπέρ της διασφάλισης της ελεύθερης κυκλοφορίας των ιδεών μέσω του Τύπου
  2. Ο μηχανισμός δημοκρατικής ανανέωσης ρυθμιζόταν με κλήρωση· η αρχή της ισότητας ερμηνευόταν σχεδόν κατά γράμμα και η εκλογική διαδικασία φαινόταν ως γνώρισμα ενός αριστοκρατικού πνεύματος.

Β4. α) Να αναγνωρίσετε το κειμενικό είδος στο οποίο ανήκει το κείμενο

       β) Να επισημάνετε  δύο (2) χαρακτηριστικά γνωρίσματα επιστημονικού  λόγου στο κείμενο που σας δίνεται. (6)

Γ. Σε άρθρο που θα δημοσιευθεί στο ιστολόγιο του τμήματός σας, να αναφερθείτε στο κύμα αμφισβήτησης της δημοκρατίας, όχι τόσο στη θεωρία αλλά στην πράξη, που κάνει απειλητική την εμφάνισή του τόσο με τη μορφή της κατάχρησης της εξουσίας όσο και με το φθοροποιό πνεύμα του ευδαιμονισμού.

(500-600 λέξεις)    (40)

έρευνα-επιμέλεια θέματος: Ελένη Παπαδοπούλου, φιλόλογος