DEBATE: Αρχαία Ελληνικά από το πρωτότυπο ή από μετάφραση;

Με αφορμή τη συνέντευξη του Εμμανουήλ Κριαρά στην Ελευθεροτυπία , μετά την τελετή αναγόρευσής του σε Επίτιμο Διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών το 2006, δημιουργήσαμε τις συνθήκες ώστε να ξεκινήσει ένας αγώνας επιχειρηματολογίας αναφορικά με τη χρησιμότητα και αποτελεσματικότητα των Αρχαίων Ελληνικών από το πρωτότυπο και τη μετάφραση στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Οι δύο ομάδες, μέσω των εκπροσώπων τους, ανέπτυξαν τη συλλογιστική τους, ενώ μια τρίτη ομάδα έκρινε την πειστικότητα των επιχειρημάτων. Παρακάτω παρουσιάζονται οι διιστάμενες απόψεις:

Α΄άποψη : Αρχαία από το πρωτότυπο, ομιλητής Ανέστης Περόντσης Α3

Στο σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα διακρίνεται μια γενικότερη σύγχυση, παρά τις πολυάριθμες προσπάθειες για αλλαγές στον τομέα αυτό. Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση οι μαθητές δεν προετοιμάζονται κατάλληλα για την μετάβαση στη δευτεροβάθμια. Έρχονται αντιμέτωποι με νέα μαθήματα και νέο τρόπο διδασκαλίας και εξέτασης των μαθημάτων, χωρίς να είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι και καταρτισμένοι.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών, με τα οποία έρχονται σε επαφή για πρώτη φορά οι μαθητές της Α΄ γυμνασίου. Είναι κάτι ξένο για αυτούς, και είναι υποχρεωμένοι να μάθουν το συντακτικό, το λεξιλόγιο και την γραμματική της γλώσσας αυτής χωρίς να γνωρίζουν καλά τα νέα ελληνικά.

Στο πρόγραμμα περιλαμβάνεται βέβαια η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών απ’ το πρωτότυπο άλλα και από μεταφρασμένο στα νέα ελληνικά κείμενο. Θα εκφράσω την προτίμηση μου στο πρωτότυπο κείμενο των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων.

Η άμεση επαφή με τα πρωτότυπα κείμενα μας δίνει την δυνατότητα να γνωρίσουμε ένα νέο γλωσσικό κόσμο. Μαθαίνοντας τους αρχαιοελληνικούς τύπους της γραμματικής και του συντακτικού διαπιστώνουμε τον πλούτο και την ομορφιά της αρχαίας ελληνικής. Η γλώσσα αντικατοπτρίζει τον πολιτισμό, τα ήθη, τα έθιμα, τις αντιλήψεις, τη φιλοσοφία ενός έθνους. Προσεγγίζοντας δηλαδή την αρχαία ελληνική γλώσσα μαθαίνουμε τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό και την ιστορία του τόπου μας. Το μάθημα των αρχαίων ελληνικών απ’ το πρωτότυπο είναι ενδιαφέρον, διότι κινητοποιεί τη σκέψη μας και διευρύνει τους πνευματικούς και γλωσσικούς μας ορίζοντες.

Ωστόσο δεν αμφισβητώ την αξία της διδασκαλίας του μεταφρασμένου κειμένου. Η μετάφραση άλλωστε μας βοηθά όταν έχουμε παράλληλα και το πρωτότυπο κείμενο να εντοπίσουμε τις αντιστοιχίες και τις ομοιότητες μεταξύ αρχαίων και νέων ελληνικών. Συνειδητοποιούμε με τον τρόπο αυτό ότι η γλώσσα μας είναι ενιαία. Επιπλέον το περιεχόμενο ενός μεταφρασμένου στα νέα ελληνικά κειμένου γίνεται ευκολότερα αντιληπτό απ’ τους μαθητές. Επομένως αφομοιώνουν καλύτερα τις ιδέες του και ασχολούνται περισσότερο με την ερμηνεία του παρά με τη συντακτική και γραμματική ανάλυση.

Η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών δεν πρέπει να εκλείψει απ’ το εκπαιδευτικό σύστημα, διότι είναι αναγκαίο να γίνει συνείδηση των μαθητών ότι τα νέα ελληνικά είναι η συνέχεια των αρχαίων ελληνικών. Αποτελούν δηλαδή ένα στάδιο της εξελικτικής πορείας της γλώσσας μας. Για τον λόγο αυτό θα ήταν προτιμότερο να γίνεται παράλληλα η διδασκαλία του πρωτότυπου και του μεταφρασμένου κειμένου.

Β΄άποψη : Αρχαία Ελληνικά από μετάφραση, ομιλήτρια Μαρία Παπαντωνίου Α3

Με την μετάβαση μας από το δημοτικό στο γυμνάσιο ήρθαμε αντιμέτωποι με πολλές αλλαγές . Ανάμεσα σ’αυτές ήταν και τα νέα μαθήματα που προστέθηκαν στο ημερήσιο σχολικό πρόγραμμα όπως τα αρχαία από μετάφραση η διαφορετικά Οδύσσεια, Ιλιαδα, Ελένη, και τα αρχαία από πρωτότυπο.

Είναι σίγουρο πως όποιος μαθητής και αν ερωτηθεί ποιο θα επέλεγε ως το ποιο ενδιαφέρον η απάντηση θα ήταν τα Αρχαία από μετάφραση. Αυτό συμβαίνει μάλλον επειδή τα Αρχαία είναι ένα μάθημα που ακολουθεί ένα συγκεκριμένο τρόπο διδασκαλίας ,κάπως μονότονο αφού επαναλαμβάνεται η ίδια διδασκαλία σε κάθε διδακτική του ώρα. Σε αντίθεση με τα Αρχαία από μετάφραση τα οποία αφήνουν περιθώρια ζήτησης συνεργασίας των μαθητών, ομαδικών εργασιών και σαφώς πιο ενδιαφέροντα από την παραδοσιακή εξέταση και παράδοση του παρακάτω μαθήματος από τον καθηγητή.

Παράλληλα ,μια ακόμη διάφορα που κάνει τα Αρχαία από μετάφραση πιο ενδιαφέροντα είναι το περιεχόμενο του μαθήματος, από την μια έχουμε μια ιστορία, ένα παραμύθι με περιπέτεια ,αγονία για την συνεχεία ,ενδιαφέρον για να ανακαλύψουμε τον χαρακτήρα των ηρώων ,να μπούμε στη θέση τους και να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν, Από την άλλη έχουμε την αποστήθιση γραμματικής συντακτικού, την λύση ασκήσεων, την μελέτη και την μετάφραση του κειμένου Αυτό είναι και το βασικότερο πλεονέκτημα που κάνει τα Αρχαία από μετάφραση πιο αγαπητά στους μαθητές.

Συγχρόνως, ένα ακόμη σημαντικό σημείο που θα έπρεπε να υπογραμμιστεί είναι η γλώσσα του κάθε μαθήματος. Τα αρχαία από το πρωτότυπο κακός φέρει αυτή την ονομασία καθώς η γλώσσα των κειμένων τους κάθε άλλο παρά Αρχαία είναι. έτσι αυτό αντί να βοηθήσει τους μαθητές στην κατανόηση της νέας ελληνικής τους μπερδεύει ακόμη περισσότερο με αποτέλεσμα να ξεχνούν και αυτά που ήδη ξέρουν και να επικρατεί μια σύγχυση στο κεφάλι τους. Από την άλλη τα Αρχαία από μετάφραση δεν δημιουργούν κανένα απολύτως πρόβλημα στους μαθητές καθώς εργάζονται πάνω στη νέα ελληνική και ίσος αυτό βοηθά περισσότερο στο να κατανοήσουν και το περιεχόμενο των κειμένων καθώς επίσης και τη συνοχή της ιστορίας.

Τελευταίο αλλά όχι λιγότερο σημαντικό είναι ότι με τον ένα η τον άλλο τρόπο και τα δυο μαθήματα προσφέρουν αρκετά πράγματα, αρκετές γνώσεις, σε άλλους λιγότερες , σε άλλους περισσότερες το σημαντικότερο είναι πως μας έμαθαν να εκτιμάμε τη γλώσσα μας και να προσπαθούμε συνεχώς να ανακαλύπτουμε ολοένα και περισσότερες πτυχές του πλούτου της.

Όλα όσα προανέφερα θεμελιώνουν το συμπέρασμα ότι για τους περισσότερους μαθητές τα Αρχαία από μετάφραση είναι πιο ενδιαφέρον μάθημα από τα Αρχαία από το πρωτότυπο . Παρολες τις διαφορές, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα και των δυο μαθημάτων όμως και τα δυο διδάσκονται για να έρθουμε σε επαφή και να γνωρίσουμε την νεοελληνική γλώσσα, Γι’αυτό δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η γλώσσα είναι κιβωτός πολιτισμού και χρέος όλων μας είναι να την προστατεύουμε και να βοηθάμε στην εξέλιξη της.