Προτεινόμενο θέμα νεοελληνικής γλώσσας Γ΄Λυκείου (Παγκοσμιοποίηση)

Πολιτιστικές ταυτότητες και παγκοσμιοποίηση

         Υπάρχει η γνώμη ότι η παγκοσμιοποίηση αποτελεί φαινόμενο που σηματοδοτεί το τέλος της «μοντέρνας εποχής», της εποχής δηλαδή που ξεκινάει ουσιαστικά από τη δεύτερη επιστημονική επανάσταση τον 17ο αιώνα και που οδήγησε, δια μέσου της δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης τον 18ο αιώνα, στη σύνδεση των επιστημονικών ανακαλύψεων με την παραγωγή. Από την άποψη αυτή η παγκοσμιοποίηση δεν είναι παρά φυσική συνέπεια του Διαφωτισμού, όπως εκφράζεται ήδη από τον Καρτέσιο όταν γράφει ότι με την πρόοδο της γνώσεως και των επιστημών ο άνθρωπος θα καταστεί «κύριος και κάτοχος της φύσεως» αφού θα μπορεί να χρησιμοποιεί τη γνώση, για να παράγει χρήσιμα γι' αυτόν αποτελέσματα.
         Η παγκοσμιοποίηση προσφέρει ενότητα ατόμων, όχι προσώπων, γι’ αυτό και κατά τρόπο μυστηριώδη, ενώ προωθεί την παγκόσμια ενότητα, το κάνει ενθαρρύνοντας και καλλιεργώντας τις διακρίσεις μεταξύ εκείνων που ευδαιμονούν και εκείνων που δυστυχούν, προκαλώντας συχνά είτε συγκρούσεις συμφερόντων, είτε περιθωριοποίηση, αυτοεγκατάλειψη και επιτακτική απομόνωση όσων δεν κατορθώνουν να είναι αρκετά παραγωγικοί, ώστε να έχουν δικαίωμα στην ευδαιμονία. Θα μπορούσε, λοιπόν, συνοπτικά να θεωρήσει κανείς την παγκοσμιοποίηση ως ένα επινόημα ή κατασκεύασμα του συγχρόνου δυτικού ανθρώπου, ο οποίος δανείστηκε από τη φιλοσοφική και πολιτιστική παράδοσή του και συνέθεσε σε μια ενότητα τη γνωσιοκρατία, τη χρηστικότητα και την ατομοκρατία, προκειμένου να δημιουργήσει μια παγκόσμια κοινωνία ατόμων συνδεδεμένων μεταξύ τους με την επιδίωξη της ατομικής ευδαιμονίας δια μέσου της χρησιμοποιήσεως της γνώσεως ως εργαλείου αυξήσεως της παραγωγής δια της οικονομικής προόδου.

         Η παγκοσμιοποίηση είναι κατά συνέπεια άρρηκτα δεμένη με την οικονομική ανάπτυξη, την τεχνολογία και την ευδαιμονία του ατόμου. Γι’ αυτό και εμπεριέχει μια βαθιά αντίφαση, η οποία καθιστά δύσκολο, αν όχι αδύνατο,, τον χαρακτηρισμό της ως «καλού» ή ως «κακού» φαινομένου. Από το ένα μέρος, ενώνει τους λαούς και τους ανθρώπους και συντελεί στην υπέρβαση των συγκρούσεων, τον εκδημοκρατισμό της πολιτικής με την προώθηση των δικαιωμάτων του ατόμου, την αύξηση του πλούτου με τη βοήθεια της τεχνολογίας και της παραγωγής αγαθών από την οποία θα μπορούσαν να ωφεληθούν όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη μας. Από το άλλο μέρος, λόγω της ατομοκρατίας, καλλιεργεί την πλεονεξία και τη φιλαυτία, πράγμα που οδηγεί στην άδικη κατανομή του παραγόμενου πλούτου, επιτείνει τον ευδαιμονισμό με τον πολλαπλασιασμό των αναγκών χάριν της μεγαλύτερης παραγωγής και κατανάλωσης αγαθών, και υποτάσσει τα πάντα στην οικονομική δύναμη, η οποία χρησιμοποιεί τη γνώση για τους σκοπούς της, εξαγοράζοντάς την με τη λογική ότι τίποτε, άρα και η γνώση, δεν έχει νόημα, αν δεν παράγει αποτέλεσμα χρήσιμο για την ευδαιμονία του ατόμου.
         Η παγκοσμιοποίηση, λοιπόν, βασίζεται στην αντίληψη ότι πολιτισμός είναι στην ουσία ό,τι παράγει η γνώση ως «χρήμα», δηλαδή ως κάτι «χρήσιμο» για την ευδαιμονία του ατόμου. Ο «πολιτισμός» αυτός, λόγω της ατομοκρατίας του, ενώνει τους ανθρώπους στον κοινό άξονα της ευδαιμονίας, που εξασφαλίζει η οικονομική ευμάρεια, και καθιστά με τον τρόπο αυτό δευτερεύουσα ή, αν είναι εμπόδιο, εξοβελιστέα κάθε άλλη μορφή πολιτιστικής ενότητας των ανθρώπων.

         Είναι διάχυτος ο φόβος ότι η παγκοσμιοποίηση απειλεί με ισοπέδωση τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες και αποβλέπει στην επιβολή μιας ενιαίας μορφής πολιτισμού σε παγκόσμια κλίμακα. Ο φόβος αυτός, με τη μορφή, τουλάχιστον, με την οποία συνήθως νοείται, δεν έχει σοβαρά ερείσματα. Διότι η έννοια της ελευθερίας και των δικαιωμάτων του ατόμου, την οποία βασίζεται η παγκοσμιοποίηση, δεν επιτρέπει τη βιαία επιβολή κανενός είδους πολιτισμού. Αν οι λαοί, για παράδειγμα, βρίσκουν τα κινηματογραφικά προϊόντα μιας χώρας πιο ελκυστικά από όσα τους προσφέρει η δική τους τέχνη, αυτό δεν σημαίνει τίποτε άλλο από το ότι δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν όσο αξίζει, αν αξίζει, το δικό τους πολιτισμό. Σημαίνει είτε ότι ο δικός τους πολιτισμός είναι κατώτερος του ξένου, είτε ότι η παιδεία τους δεν τους έμαθε την αξία του, αν δεν αλώθηκε βέβαια και η ίδια η παιδεία από τον «ξένο» αυτό πολιτισμό. Η παγκοσμιοποίηση, με άλλα λόγια, δεν απειλεί παρά μόνο τις πολιτιστικές ταυτότητες που έχουν ήδη ατονήσει και εξασθενήσει από μόνες, τους ως υπαρξιακά βιώματα του λαού, αυτές που έχουν περιπέσει σε «φολκλόρ» και που ούτως ή άλλως δεν προξενούν κανένα πρόβλημα στην παγκοσμιοποίηση.

Απόσπασμα από ομιλία του Μητρ. Περγάμου Ι. Ζηζιούλα,
σε Συνέδριο με θέμα την Παγκοσμιοποίηση

Ερωτήσεις

Α. Να δώσετε την περίληψη του κειμένου σε  80 – 100 λέξεις.
Μονάδες 25
Β1. «Είναι διάχυτος ο φόβος …κανενός είδους πολιτισμού». Να ανασκευάσετε τις  θέσεις του ομιλητή σε μια παράγραφο 90-100 λέξεων.
Μονάδες 12
Β2. Να επισημάνετε και να καταγράψετε τα επιχειρήματα του ομιλητή στην πρώτη και δεύτερη παράγραφο του κειμένου.
Μονάδες 8
Β3. Το κείμενο που διαβάσατε είναι ομιλία. Να διερευνήσετε αν υπάρχει διδακτικός τόνος σ' αυτό
Μονάδες 10
Β4. Να δώσετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: συντελεί, ευδαιμονία, ισοπέδωση, ελκυστικά, εξασθενήσει.
Μονάδες  5
Γ. Ως ομιλητής που παίρνετε το λόγο στο ίδιο συνέδριο, μετά τον  ομιλητή που προηγήθηκε , διαφωνείτε μαζί του και παρουσιάζετε τις σκέψεις σας , υποστηρίζοντας ότι η πολιτιστική ταυτότητα των μικρών χωρών κινδυνεύει και μάλιστα έντονα στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης από την κυρίαρχη διάθεση των ισχυρότερων, κίνδυνο που ωστόσο εσείς δε θεωρείτε αναπότρεπτο. Το κείμενό σας να έχει έκταση 500 – 600 λέξεων.
Μονάδες 40