ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ S.O.S.

Στη συνεδρία του σαββατιάτικου πρωινού{αναφέρομαι στο Ι΄Πανελλήνιο Συνέδριο : Η γλώσσα της Παιδείας και των Μεταρρυθμίσεων}είχα την ευκαιρία και την αγαθή τύχη να ακούσω τον συγγραφέα και μάχιμο φιλόλογο, Κώστα Ακρίβο, να εκφράζει πικρές αλήθειες για τη διδασκαλία του μαθήματος της νεοελληνικής λογοτεχνίας στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Όσοι και όσες διδάσκουμε το μάθημα, νομίζω ότι θα συμφωνήσουμε πως δεν έχουμε καταφέρει να προσελκύσουμε τους μαθητές μας, ώστε να τους κάνουμε συνειδητούς αναγνώστες των λογοτεχνικών κειμένων. Μολονότι το θέμα της ανακοίνωσης του Κώστα Ακρίβου είναι κάπως πεσσιμιστικό "Σχολείο και λογοτεχνία: σκουριασμένο παρόν, θολό μέλλον" ο ίδιος με τις προτάσεις που έκανε προδιέγραψε ένα ελπιδοφόρο μέλλον για τη διδασκαλία και την πρόσληψη του μαθήματος από τους μαθητές, αρκεί βέβαια, να θελήσουμε να απαλλαγούμε από το βρόχο της καθιερωμένης διδακτικής και να επιχειρήσουμε κάποιες από τις πρωτοποριακές πρακτικές που μας προτείνει. Παρακάτω παρουσιάζω το άρθρο που δημοσίευσε ο συγγραφέας στην εφημερίδα ΒΗΜΑ (Βήμα Ιδεών) και στο οποίο στηρίχτηκε σήμερα στο μεγαλύτερο μέρος της ανακοίνωσής του.

Λογοτεχνία SΟS

Κώστας Ακρίβος, συγγραφεας

Ο νειρεύομαι τη μέρα που στα γυμνάσια και στα λύκεια θα αρχίσει να διδάσκεται ένα καινούργιο μάθημα, το μάθημα της Λογοτεχνίας. Οι μαθητές θα έρχονται σε επαφή με έργα της ελληνικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας, που με τη σωστή διδακτική προσέγγιση θα τους βοηθούν να πλουτίσουν τον συναισθηματικό τους κόσμο και να οξύνουν ακόμη περισσότερο την κοινωνική ευαισθησία τους. Μέσα από την ανάγνωση και την προσπέλαση των κειμένων οι έφηβοι θα ανιχνεύουν τις αγωνίες και τους προβληματισμούς των δημιουργών, θα σχολιάζουν τις αξίες και τη δράση των λογοτεχνικών προσώπων και θα έχουν την ευκαιρία να δουν πώς καθρεφτίζεται η δική τους προσωπικότητα στους ήρωες, θετικούς ή μη, των βιβλίων.

«Μα», ακούω την ένσταση, «αυτό το μάθημα ήδη υπάρχει στα σχολεία και διδάσκεται εδώ και χρόνια!».

Πικρή διαπίστωση: όσοι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο εμπλέκονται στη διδασκαλία του συγκεκριμένου μαθήματος στον χώρο της μέσης εκπαίδευσης, κυρίως όσοι το διδάσκουμε στην τάξη και δεν τρεφόμαστε με μεγαλοϊδεατισμούς ή από καθέδρας θεωρίες, όλοι λίγο- πολύ έχουμε καταλήξει στο οδυνηρό συμπέρασμα ότι τέτοιο μάθημα δεν υφίσταται. Εκτός αν θεωρούμε μάθημα Λογοτεχνίας τα δεκάδες αποσπάσματα από ευρύτερες αφηγηματικές ή ποιητικές συνθέσεις που ένας μαθητής «διδάσκεται» τα έξι χρόνια της φοίτησής του, την πληθώρα γραμματολογικών-φιλολογικών πληροφοριών με τις οποίες βομβαρδίζεται, την ύπαρξη διδακτικού στόχου σε κάθε ανάλυση κειμένου (λες και το κείμενο είναι κυνηγετικό θήραμα), την ισοπεδωτική εισβολή της αφηγηματολογίας (δεκατριάχρονα παιδιά πρέπει να μάθουν για τις οπτικές αφήγησης...), τις κατευθυνόμενες ερωτήσεις-ασκήσεις για το ξεκλείδωμα του εκάστοτε αποσπάσματος (πολλές από τις οποίες ανήκουν σε άλλο γνωστικό αντικείμενο, π.χ. ο χωρισμός σε παραγράφους και η εύρεση πλαγιότιτλων) ή τον τραγέλαφο των εξετάσεων.

Αποτέλεσμα; Ενας μαθητής Γυμνασίου ή Λυκείου λίγο καιρό μετά δεν θυμάται το παραμικρό απ΄ όσα διδάχθηκε σε όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς (το πολύ πολύ να έχει συγκρατήσει το κείμενο που «έπεσε» στις εξετάσεις του Ιουνίου). Και το χειρότερο, δεν του έχει δοθεί η ευκαιρία να αγαπήσει στο ελάχιστο τη λογοτεχνία. Για το αν έγινε βιβλιόφιλος ή επαρκής αναγνώστης, καλύτερα ας μην το συζητήσουμε.

Εκείνο λοιπόν που πρέπει να γίνει το ταχύτερο δυνατόν είναι το μάθημα της Λογοτεχνίας να επανιδρυθεί- κι ας μην είναι πολιτικό κόμμα. Σε μια τέτοια διαδικασία το πρώτο που πρέπει να αλλάξει είναι η φιλοσοφία του μαθήματος. Να συνειδητοποιήσουμε μια και καλή ότι πέρασαν οι εποχές όπου χρησιμοποιούσαμε τη Λογοτεχνία στο σχολείο για να μεταβιβάσουμε την πολιτιστική μας κληρονομιά. Το μοντέλο αυτό έχει πια ξεπεραστεί. Τη μετάδοση του λογοτεχνικού Κανόνα από γενιά σε γενιά την έχει επισκιάσει σήμερα- καλώς!- η ανάγκη των μαθητών να έρθουν σε επαφή με κείμενα που τους προκαλούν πολλαπλώς το ενδιαφέρον και τους βοηθούν στην αυτοέκφραση. Με μια τέτοια αλλαγή πλεύσης και προσανατολισμού η σχολική τάξη θα μπορέσει να λειτουργήσει σαν μικρή λέσχη ανάγνωσης, με τον εκπαιδευτικό στον ρόλο του κατηρτισμένου και έξυπνου συντονιστή, και εν συνεχεία σαν ένα μικρό εργαστήρι δημιουργικής γραφής. Οσοι από εμάς παίρνουμε κατά καιρούς μέρος στο πρόγραμμα του ΕΚΕΒΙ «Συγγραφείς στα σχολεία» γνωρίζουμε από πρώτο χέρι με πόση επιτυχία οι μαθητές προσεγγίζουν το λογοτεχνικό έργο όταν δεν έχουν στα πόδια τους τα βαρίδια της γραμματολογίας, αλλά τους δίδεται η ευκαιρία να γίνουν οι ίδιοι συν-δημιουργοί επεμβαίνοντας δημιουργικά στο κείμενο και παράγοντας λόγο, προφορικό ή γραπτό.

Και επιτέλους να καθιερωθεί και στη χώρα μας η διδασκαλία ολόκληρου λογοτεχνικού έργου- διαδικασία αυτονόητη και δοκιμασμένη στα σχολεία της Ευρώπης εδώ και πολλά χρόνια. Ας αναλογιστούμε τι μεγάλο κέρδος θα είναι για έναν έφηβο αν, τελειώνοντας το σχολείο, έχει διαβάσει κάποια από τα παρακάτω έργα (ενδεικτικός ο κατάλογος, μα όχι τυχαίος, ούτε βέβαια εξαντλητικός): Ηλιος ο Πρώτος, Ο Βασίλης ο Αρβανίτης,Η φόνισσα,Ο μικρός πρίγκιπας, Ο γέρος και η θάλασσα,Το τέλος της μικρής μας πόλης,Στροφή,Ο φύλακας στη σίκαλη, Ιστορία ενός αιχμαλώτου, Το λίγο του κόσμου, Τέταρτη διάσταση, Το ημερολόγιο της Αννας Φρανκ, Η τιμή και το χρήμα, Ασκητική, Για ένα φιλότιμο, Το πλατύ ποτάμι,Λεωνής,Σύγνεφο με παντελόνια,Μοσκώβ Σελήμ,Τα ρω του έρωτα... Να έχει πάρει μια καλή και ποικίλη γεύση από την ελληνική και την παγκόσμια λογοτεχνία, παλαιότερη και σύγχρονη, από το μυθιστόρημα και το διήγημα, από την πρόζα και την ποίηση. Αποφοιτώντας δηλαδή να έχει στο δισάκι της βιβλιοφιλίας του 5- 10 έργα που ίσως του αλλάξουν τον τρόπο να βλέπει τον κόσμο. Αν μάλιστα σ΄ αυτή τη διαδικασία προστεθούν ο εμπλουτισμός και η στήριξη των σχολικών βιβλιοθηκών, η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών για τη διδασκαλία του μαθήματος, καθώς και η συνδρομή της Εταιρείας Συγγραφέων- συνάδελφοι, δεν είμαστε μόνο συνδικαλιστικό όργανο-, τότε μπορούμε να μιλάμε για ένα νέο δυναμικό ξεκίνημα. Να, λοιπόν, πεδίο σύγκλισης και συνεργασίας για τα υπουργεία Παιδείας και Πολιτισμού.

Από ένα τέτοιο (καινούργιο) μάθημα κερδισμένοι θα βγούμε όλοι, ιδίως οι νέοι. Και το σημαντικότερο: από τη στιγμή που θα έχει πλαστεί ένα ποιοτικό αναγνωστικό κοινό εικοσάρηδες να περνούν το κατώφλι του βιβλιοπωλείου-, αυτόματα διασφαλίζεται το μέλλον της ανάγνωσης. Με λίγα λόγια, η ίδια η λογοτεχνία.