ΕΝΑ ΑΛΛΗΓΟΡΙΚΟ ΠΟΙΗΜΑ ΕΝΔΥΝΑΜΩΝΕΙ ΤΗΝ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ

Στις δύσκολες στιγμές, μέσα στις πιο δραματικές φάσεις της ιστορίας τους, οι Έλληνες αγωνίστηκαν χωρίς να φοβηθούν, χωρίς να λυγίσουν και κατάφεραν να επιβιώσουν και να περάσουν νικητές.

Κι έχουμε στο κατάρτι μας βιγλάτορα
παντοτινό τον Ήλιο τον Ηλιάτορα.

Η τελευταία αυτή στροφή, μοιάζει με μια δυνατή φωνή χαράς με ένα δυνατό νικητήριο σάλπισμα. Ο ήλιος, είναι για τον Ελύτη, σύμβολο χαράς της ελληνικής ψυχής, είναι η επιβεβαίωση της πίστης του ποιητή στη δύναμη της ζωής, στην παντοτινή λάμψη του ελληνικού πνεύματος.Είναι δύσκολο να πούμε αν ο Ελύτης γράφει ή ζωγραφίζει. Εκείνο που μπορούμε να πούμε με σιγουριά είναι ότι η ποιητική του φαντασία δίνει εικόνες μαγικές, εικόνες με εξαιρετική ευαισθησία. Εικόνες μέσα από ένα βλέμμα καθαρό, γνήσιο, μέσα από μια παιδική ματιά.Μιλά με σύμβολα απλά, άμεσα, ζωντανά και κατανοητά. Αναζητά όμως και μια λέξη σπάνια και έντονη, που θα βάλει την προσωπική του σφραγίδα και αυτή, στο "Τρελοβάπορο" δεν είναι άλλη από τον "Ήλιο τον Ηλιάτορα".Ο Οδυσσέας Ελύτης είτε μιλάει σε τρίτο πρόσωπο - όπως στις τέσσερις στροφές που αποτελούν την πρώτη ενότητα - είτε μιλάει σε πρώτο πληθυντικό - όπως στις τέσσερις στροφές που ανήκουν στη δεύτερη ενότητα, ένα είναι σίγουρο. Ότι συμμετέχει, ότι είναι μέτοχος στην κοινή μοίρα των Ελλήνων

ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΗΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΣ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ (Consecutio temporum)

  Το διπολικό σύστημα των εγκλίσεων της λατινικής γλώσσας μας υποχρεώνει κάθε φορά που συναντούμε στο κείμενο μια δευτερεύουσα και, εφόσον αυτή εκφέρεται με υποτακτική, να εφαρμόζουμε τον κανόνα της ακολουθίας των χρόνων ή λατινιστί consecutio temporum
Ο παρακάτω εννοιολογικός χάρτης θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε το μηχανισμό και τα παραδείγματα που έπονται να τον εμπεδώσετε.

Πατήστε ΕΔΩ

ΕΚΦΡΑΣΗ-ΕΚΘΕΣΗ Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ

Όταν ο ελεύθερος χρόνος μάς οδηγεί στη «λησμονιά»




Η έννοια του ελεύθερου χρόνου είναι στενά συνδεδεμένη μ’ εκείνην της επιλογής. Κατά τη διάρκειά του ο άνθρωπος, τυπικά ή ουσιαστικά, επιλέγει τον τρόπο με τον οποίο θα διαθέσει τον εαυτό του. Ο συλλογισμός αυτός μας οδηγεί στο να αναζητήσουμε τη σχέση του ελεύθερου με τον «αναγκαίο», τον «υποχρεωτικό» χρόνο, το διάστημα, δηλαδή εκείνο κατά το οποίο ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να κάνει «κάτι», όπως το να εργαστεί και να φοιτήσει.

Ο συσχετισμός «ελεύθερου» και «αναγκαίου» χρόνου είναι ιδιαίτερα σημαντικός γιατί από τη διάρκεια του τελευταίου δεν καθορίζεται μόνο η διάρκεια του πρώτου, αλλά και η ποιότητά του. Είναι ευνόητο πως ένας παρατεταμένος, κοπιαστικός και μη δημιουργικός εργάσιμος χρόνος δεν ευνοεί την πλήρη και δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, υπονομεύει ακόμα και την ίδια την ύπαρξή του.

Στη μεγάλη πλειοψηφία η έννοια του ελεύθερου χρόνου ταυτίζεται μ’ αυτήν της ψυχαγωγίας. Όχι μιας ψυχαγωγίας η οποία θα αναπτύσσει την «ψυχή», θα προάγει την καλλιέργεια, αλλά μιας ψυχαγωγίας η οποία θα εκτονώνει, θα βοηθά ξεχάσει» την καταπίεση την οποία δέχεται κατά τη διάρκεια του αναγκαίου χρόνου. Χωρίς να παραγνωρίζουμε την αναγκαιότητα της «εκτόνωσης», δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το πρόβλημα που δημιουργεί όταν γίνεται ο νόμος, ο κανόνας ψυχαγωγίας. Στην ουσία ο άνθρωπος δεν παρεμβαίνει δυναμικά στη ζωή του αλλά αφήνει τις δυσκολίες της ζωής δυναμικά να τον παρασύρουν. Η αναζήτηση αποκλειστικά και μόνο της λήθης, η επιδίωξη της αδράνειας του μυαλού οδηγούν τον άνθρωπο στο ν’ αναπαράγει μόνο τη βιολογική του δύναμη, ν’ αναπληρώνει τυπικά τις σωματικές και διανοητικές δυνάμεις που ξόδεψε κατά τη διάρκεια της εργασίας, να συμμετέχει στη ζωή μονόπλευρα.

Ο άνθρωπος παγιδεύεται σ’ ένα περιβάλλον που του δημιουργεί την ψευδαίσθηση της ελευθερίας επιλογής. Το καθημερινό άγχος, η κούραση, η έλλειψη χρόνου, αλλά και η άγνοια τον οδηγούν στο να επιλέξει μόνο όσα του προσφέρει η βιομηχανία ψυχαγωγίας.

Όσο ο άνθρωπος συνειδητοποιεί τη δημιουργική του φύση, όσο αναζητά εξηγήσεις, όσο διευρύνει τα ερωτηματικά του, όσο προσπαθεί να ερμηνεύσει, όσο σκέφτεται κι αλλάζει, τόσο οι δραστηριότητές του και κατά τον ελεύθερο χρόνο του θα ενισχύουν τη δημιουργικότητά του. Τότε πραγματικά θα επιλέγει. Όσο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως αντικείμενο που απλώς παράγει για να επιβιώσει, ως άτομο που ζει απλώς για να ζει, τόσο και η κατανάλωση του ελεύθερου χρόνου θα χαρακτηρίζεται από παθητικότητα και υποταγή σ’ αυτό που μαζικά παράγει η βιομηχανία ονείρων, ψευδαισθήσεων και ευτελούς κουλτούρας. Τότε ο τρόπος ζωής του θα προεπιλέγεται από άλλους.



Αιμ. Κάραλη



Νομίζετε ότι ο ελεύθερος χρόνος των μαθητών σήμερα είναι επαρκής; Πώς καλύπτουν τον ελεύθερό τους χρόνο οι μαθητές και ποιοι είναι οι συνήθεις τρόποι ψυχαγωγίας; (Μπορείτε να μιλήσετε και προσωπικά και να αξιολογήσετε τις επιλογές σας. Είστε ικανοποιημένοι απ’ αυτές ή αναζητάτε και κάτι διαφορετικό; )


Υποθέστε ότι το κείμενό σας αποτελεί απάντηση στο κείμενο της Αιμιλίας Κάραλη και προορίζεται για την εφημερίδα του σχολείου σας ή για κάποιο μαθητικό περιοδικό. Μην ξεχάστε να βάλετε τίτλο. (400 περίπου λέξεις)

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΣΤΟΝ ΚΡΗΤΙΚΟ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ

Παράλληλα κείμενα στον “Κρητικό” του Σολωμού


ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1. Να εξετάσετε την επίδραση της φύσης στον ψυχισμό του ανθρώπου, όπως αυτή διαφαίνεται στον «Κρητικό» μέσω του «ήχου» και στο Σχεδίασμα Β‘, 2 των «Ελεύθερων Πολιορκημένων».

Δ. ΣΟΛΩΜΟΥ «ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ»

(Απόσπασμα από το: Σχεδίασμα Β’, 2)

Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε,

Κι όσ‘ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ‘ άρματα σε κλειούνε.

Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει,

Και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι,

Κι ολόλευκο εσύσμιξε με τ‘ ουρανού τα κάλλη.

Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ‘ έφθασε μ‘ ασπούδα,

Έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,

Που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο·

Το σκουληκάκι βρίσκεται σ‘ ώρα γλυκιά κι εκείνο.

Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη,

Η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι•

Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κραίνει-

Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει.

Τρέμ‘ η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της.

2. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο και τη δομή τον όρκο στην παραλογή «Του νεκρού αδελφού» και στον Κρητικό (απ. 2, στ. 2-4)

Μάνα με τους εννιά σου γιου, και με τη μια σου κόρη,

την κόρη τη μονάκριβη την πολυαγαπημένη.

την είχες δώδεκα χρονώ κι ήλιος δε σου την είδε!

Στα σκοτεινά την έλουζε, στ’ άφεγγα τη χτενίζει,

στ’ άστρι και τον αυγερινό έπλεκε τα μαλλιά της.

Προξενητάδες ήρθανε από τη Βαβυλώνα,

να πάρουνε την Αρετή πολύ μακριά στα ξένα.

Οι οχτώ αδερφοί δε θέλουνε κι ο Κωσταντίνος θέλει

«Μάνα μου. κι ας τη δώσουμε την Αρετή στα ξένα,

στα ξένα κει που περπατώ, στα ξένα που πηγαίνω,

αν πάμ’ εμείς στην ξενιτιά, ξένοι να μην περνούμε.

- Φρόνιμος είσαι. Κωσταντή, μ’ άσκημα απιλογήθης,

Κι α μόρτει, γιε μου, θάνατος, κι α μόρτει, γιε μου, αρρώστια,

κι αν τύχει πίκρα γή χαρά. ποιος πάει να μου τη φέρει;

- Βάλλω τον ουρανό κριτή και τους άγιους μαρτύρους,

αν τύχει κι έρτει θάνατος, αν τύχει κι έρτει αρρώστια

αν τύχει πίκρα γή χαρά, εγώ να σου τη φέρω».

Και σαν την επαντρέψανε την Αρετή στα ξένα,

κι εμπήκε χρόνος δίσεχτος και μήνες οργισμένοι

κι έπεσε το θανατικό, κι οι εννιά αδερφοί πεθάναν,

βρέθηκε η μάνα μοναχή σαν καλαμιά στον κάμπο.

Σ’ όλα τα μνήματα έκλαιγε, σ’ όλα μοιρολογιόταν.

στου Κωσταντίνου το μνημειό ανέσπα τα μαλλιά της.

«Ανάθεμά σε, Κωσταντή, και μυριανάθεμά σε,

όπου μου την εξόριζες την Αρετή στα ξένα!

το τάξιμο που μου ’ταξες, πότε θα μου το κάμεις;

Τον ουρανό έβαλες κριτή και τους αγιούς μαρτύρους

αν τύχει πίκρα γή χαρά, να πας να μου τη φέρεις».

Από το μυριανάθεμα και τη βαριά κατάρα,

η γης αναταράχτηκε κι ο Κωσταντής εβγήκε.

Κάνει το σύγνεφο άλογο και τ’ άστρο χαλινάρι.

και το φεγγάρι συντροφιά και πάει να της τη φέρει.

3. Στο παρακάτω ποίημα του Μάνου Ελευθερίου το κεντρικό θέμα είναι η πορεία ενός πλοίου στη θάλασσα. Να εντοπίσετε τα χαρακτηριστικά αυτής της πορείας και να επισημάνετε το διαφορετικό τρόπο με τον οποίο εμφανίζεται ο αφηγητής στα δύο έργα.

Το πλοίο Ναυτοκρατούσα

Το πλοίο αυτό που ταξιδεύει χρόνια μες στις θάλασσες

δίχως σημαία και πλήρωμα και δίχως σκοπό

ξενυχτώντας σε λιμάνια που σαν αγάπες αγκάλιασες

με φύλλα πορείας αόρατα, σαν ανθισμένο βουνό,

το πλοίο που ονειρεύτηκες για μυστικές διαδρομές

χωρίς ελέγχους στα δρομολόγια και εξακριβώσεις

σέρνοντας κήπους από χιόνι και μουσική από βροχές

και σε τρυπάει ο πόνος του όπως οι πόνοι στις αρθρώσεις

το πλοίο αυτό που ταξιδεύει μες την καταχνιά

μόνο του σκέφτεται και μόνο του παίρνει αποφάσεις.

Δεν είν’ εκείνο που θα πάρουμε για να σκορπίσει η σκοτεινιά

καινά βρει ο θάνατος επάνω μας προφάσεις.

ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙ ΤΗΣ ΦΩΚΙΑΣ

Η Ακριβούλα, ένα εννιάχρονο κορίτσι, εγγόνι της γρια-Λούκαινας, παγιδεύεται μέσα σε μια στιγμή μουσικής μαγείας και χάνει οριστικά την ίδια τη μαγεία της ζωής. Με μια κραυγή, ένα απλό "μπλουμ", συντελείται το πέρασμα από τη μαγεία της ζωής στο έρεβος του θανάτου. Ακολουθεί ο θρήνος, όχι από ανθρώπινη ύπαρξη αλλά από μια φώκια.
Ο θάνατος της Ακριβούλας πνίγηκε στην άγνοια των άλλων. Η ζωή όμως, δε σταματάει. Συνεχίζει, με όλα της τα βάσανα, τη δική της πορεία.

Σαν νά 'χαν ποτέ τελειωμό

τα πάθια κ' οι καημοί του κόσμου.


Μουσική: Λουδοβίκος των Ανωγείων, Το μοιρολόγι της φώκιας, από το cd "Γκρεμό δεν έχουν τα πουλιά".

Το βίντεο αυτό πήρε το πρώτο βραβείο της κριτικής επιτροπής στον Πανελλαδικό Μαθητικό Λογοτεχνικό Διαγωνισμό: «Παπαδιαμάντης - Ελύτης- Γκάτσος -Τσίρκας: 100 χρόνια μετά!!!», που οργάνωσε η Εκπαιδευτική Ραδιοτηλεόραση.

ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΗ

Απόλυτες Αφαιρετικές

Brenno duce : (abl. abs.) Υπό την αρχηγία του Βρέννου, cum Brennus dux esset

delētis legiōnibus : (abl. abs.) cum Galli delevissent legiones, cum legiones deletae essent,

quibus interemptis : (abl. abs.) cum Camillus quos interemisset/ cum qui interempti essent

Παρατηρήσεις στις Απόλυτες Αφαιρετικές

Στην απόλυτη αφαιρετική δεν υπάρχει καμιά σχέση ανάμεσα στους βασικούς όρους της πρότασης και το μετοχικό σύνολο.

• I: Legiones Rōmanōrum deletae sunt.

• Οι λεγεώνες των Ρωμαίων κατατροπώθηκαν

• II: Galli evertērunt urbem Romam

• Οι Γαλάτες κατέστρεψαν εντελώς την πόλη της Ρώμης

• III: Galli, delētis legiōnibus Rōmanōrum, evertērunt urbem Romam

• οι Γαλάτες, αφού κατατρόπωσαν τις λεγεώνες των Ρωμαίων, κατέστρεψαν εντελώς την πόλη της Ρώμης

Οι προτάσεις I και II δεν έχουν καμιά κοινή λέξη. Αν θέλουμε να ενσωματώσουμε την πρόταση I «Οι λεγεώνες των Ρωμαίων κατατροπώθηκαν» στην πρόταση II αυτό είναι δυνατό να γίνει μόνο σε αφαιρετική. Έτσι δημιουργούμε μια επιρρηματική έκφραση σε αφαιρετική με μετοχή που αποτελεί έναν επιρρηματικό προσδιορισμό που μας δίνει περισσότερες πληροφορίες για τη δεύτερη πρόταση. (III)

Επειδή στα Λατινικά δεν υπάρχει ενεργητική μετοχή για το παρελθόν η χρήση της απόλυτης μετοχής είναι πολύ πιο συχνή απ’ ότι στα ελληνικά. Για να πούμε στα Λατινικά ότι «ο Κάμιλλος εξολόθρευσε τους Γαλάτες και πήρε πίσω όλο το χρυσάφι» πρέπει να μετατρέψουμε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική.

Παράδειγμα:

• I: Camillus Gallos interēmit

• Ο Κάμιλλος εξολόθρευσε τους Γαλάτες

• II: Camillus aurum omne

• Ο Κάμιλλος πήρε πίσω όλο το χρυσάφι

• III: Camillus, Gallis interemptis, aurum omne recēpit.

• ο Κάμιλλος, αφού εξολοθρεύτηκαν οι Γαλάτες, πήρε πίσω όλο το χρυσάφι.

Υπάρχει επίσης μια ιδιόμορφη αφαιρετική απόλυτη, η οποία αποτελείται από ένα «υποκείμενο» και ένα ουσιαστικό (που δηλώνει αξίωμα, ηλικία, επάγγελμα) ή ειδικό επίθετο.

• I: Brennus dux Gallorum erat

• Ο Βρέννος ήταν αρχηγός των Γαλατών

• II: Galli evertērunt urbem Romam

• Οι Γαλάτες κατέστρεψαν εντελώς την πόλη της Ρώμης

• III: Brenno duce Galli evertērunt urbem Romam

• Όταν ο Βρέννος ήταν αρχηγός των Γαλατών, οι Γαλάτες κατέστρεψαν εντελώς την πόλη της Ρώμης

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

Ο Ε. Παπανούτσος, εμπνευστής της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1964, θυμάται τα ψεύδη που διαδίδονταν από τους αντιπάλους της μεταρρύθμισης: Σε φιλική συγκέντρωση άκουσα ένα βράδυ άγνωστή μου κυρία να διηγείται, εμβρόντητη τάχα, ότι στο γλωσσικό μάθημα τα παιδιά, με το νέο πρόγραμμα διδάσκονται απίστευτα πράγματα, λ.χ. το αγοράκι της φίλης της έκλινε στο τετράδιό του με τη συγκατάθεση του δασκάλου το όνομα “η φορά” στον πληθυντικό “οι φοράδες”. Την πλησίασα τότε και τη ρώτησα σε ποιο σχολείο φοιτά το παιδί των φίλων της. Μου απαντά: στο Πειραματικό του Πανεπιστημίου. Πρωί – πρωί την άλλη μέρα κάνω μόνος μου αιφνιδιασμό στις τάξεις του Πειραματικού, εξετάζω τα τετράδια των μαθητών των μικρών τάξεων, πουθενά το εξάμβλωμα τούτο. Τηλεφωνώ στην κυρία το αποτέλεσμα και παίρνω την απάντηση ότι έκανε λάθος στο όνομα του σχολείου, πιστεύει όμως ότι είναι το ιδιωτικό Τάδε. Πηγαίνω αμέσως στο σχολείο τούτο, μπαίνω σε όλες τις τάξεις, θέτω ως άσκηση στα παιδιά την κλίση του ονόματος “η φορά”, και πάλι η πληροφορία διαψεύδεται. Ξανατηλεφωνώ στην κυρία η οποία αυτή τη “φορά” μου απαντά εκνευρισμένη ότι δεν θυμάται πια το όνομα του σχολείου, ούτε μπορεί να το μάθει… Με τον ίδιο αδιάκριτο και ανεύθυνο τρόπο οι καλοθελητές (των καλών πάντοτε κοινωνικών τάξεων άνθρωποι) διέδιδαν τότε ότι για τη νέα Γραμματική (της Δημοτικής) που διδάσκονταν τα παιδιά τους στο σχολείο, τα παραθετικά του επιθέτου “(υ)ψηλός” ήσαν: “ταβανόσκουπα” και “μαντράχαλος”. Οι παλαιότεροι θα θυμούνται ότι στον πόλεμο κατά του Ψυχάρη οι “καθαρολόγοι” υποστήριζαν ότι τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο οι “μαλλιαροί” θα τον έλεγαν “Κώτσο Παλιοκουβέντα” και το “Σοφία ορθοί” της εκκλησίας “Σοφία, σούζα”. Η ιστορία δηλαδή επαναλαμβανότανε με τρόπο κωμικοτραγικό.


“ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ” Εκδόσεις ΦΙΛΙΠΠΟΤΗ

Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΣ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ (Πειραιάς, 27 Ιουλίου 1900 – Αθήνα, 3 Μαΐου 1982).


Έλληνας στοχαστής, δοκιμιογράφος και παιδαγωγός, θεωρούμενος ως ο τελευταίος εκπρόσωπος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.

ΣΠΟΥΔΕΣ

Σπούδασε στα Πανεπιστήμια Αθηνών (Θεολογική Σχολή, 1915 - 1919), Βερολίνου (1924 – 1926 με υποτροφία του Χ. Νομικού), Τύμπιγκεν (1926 – 1927, όπου έγινε διδάκτωρ της Φιλοσοφίας με την διατριβή «Το θεολογικό βίωμα στον Πλάτωνα», «Das Religiose Erleben bei Platon») και Παρισίων.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

Υπηρέτησε στην νεοελληνική δημόσια εκπαίδευση από το 1920 και μετά το πέρας της γερμανικής κατοχής διορίστηκε Γενικός Διευθυντής, το δε 1944, 1950 και 1963 - 1964 κατέλαβε την θέση του Γενικού Γραμματέα του υπουργείου Παιδείας και προκάλεσε, ιδίως στην διετία 1963 – 1964, μία σύντομη άνοιξη της νεοελληνικής παιδείας με βάση της φιλοσοφικές ανθρωπιστικές αξίες.

Διετέλεσε αντιπρόεδρος του «Αθηναϊκού Τεχνολογικού Ομίλου» και βουλευτής επικρατείας στην πρώτη μεταχουντική Βουλή. Επί 20 χρόνια δίδαξε Φιλοσοφία, Ψυχολογία και Παιδαγωγική στον μορφωτικό σύλλογο «Αθήναιον». Υπό την διεύθυνσή του κυκλοφόρησαν 15 τόμοι της επιθεώρησης «Παιδεία» (1946 – 1961) και 100 τόμοι αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων (1954 – 1958). Εξελέγη βουλευτής επικρατείας με το κόμμα της «Ένωσης Κέντρου» κατά την μεταπολίτευση και το 1980 έγινε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Συνέγραψε πλήθος βιβλίων στην ελληνική, γερμανική, αγγλική και γαλλική γλώσσα.

ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΘΕΣΗ

Ο Παπανούτσος αντιμετώπισε με υποψία τον σύγχρονο επιστημονισμό και αποφάνθηκε ότι η ανθρώπινη φύση δεν υπόκειται πραγματικά στις διάφορες μεθοδολογικές κατασκευές των εργαστηρίων: «Είναι μάταιο για τον επιστήμονα να προσπαθεί να ανακαλύψει την αλήθεια για την ανθρώπινη φύση χωρίς πρώτα να έχει καταλάβει τον ίδιο του τον εαυτό, χωρίς πρώτα να έχει ασχοληθεί με την κλασική διερεύνηση της ανθρώπινης ύπαρξης… Σύμφωνα με τον Παπανούτσο, η γνωστική δραστηριότητα του ανθρώπου περιλαμβάνει ως αντικείμενό της όχι μόνο την φύση και τον πολιτισμό, τους τρόπους και τα μέσα που το μυαλό μας χρησιμοποιεί για να θεωρητικολογεί γι’ αυτά, αλλά κατά κύριο λόγο τις ικανότητες του πνεύματός μας να γνωρίζει την πραγματικότητα με έναν πιο εξειδικευμένο τρόπο, δηλαδή να αναλύει και να συνθέτει όλες τις απόψεις της ζωής, την γνωστική, την ηθική και την αισθητική… Ο άνθρωπος με την δραστηριοποίηση της γνωστικής του ικανότητας θέτει τα όρια αυτής της ίδιας της γνωστικής του ικανότητας» (Χιώτης, σελ. 229).

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ:

«Το πρόβλημα της ελευθέρας βουλήσεως», 1921

«Πραγματισμός και Ουμανισμός», 1924

«Εισαγωγή εις την Φιλοσοφίαν της Θρησκείας», 1927

«Τριλογία του Πνεύματος», 1928

«Περί τέχνης», 1930

«Περί ηθικής», 1932

«Περί επιστήμης», 1936

«Αισθητική», 1948

«Ηθική», 1949

«Επίκαιρα», 1950

«Γνωσιολογία», 1954

«Νεοελληνική Φιλοσοφία», τόμοι 2, 1954 - 1956

«Παλαμάς, Καβάφης, Σικελιανός», 1955

«Φιλοσοφία και Παιδεία», 1958

«Η ηθική συνείδηση και τα προβλήματά της», 1962

«Φιλοσοφικά προβλήματα», 1964

«Αγώνες και αγωνία για την Παιδεία», 1965

«Στοιχεία Ψυχολογίας», σχολικό, 1966

«Το θρησκευτικό βίωμα του Πλάτωνα» (μετάφραση από τα γερμανικά στα ελληνικά της διδακτορικής διατριβής του «Das religiose Erleben bei Platon»), 1968

«Λογική», 1970

«Ο λόγος και ο άνθρωπος», 1971

«Ψυχολογία, Πρακτική Φιλοσοφία», 1973

«Το δίκαιον της πυγμής», 1976

«Η παιδεία το μεγάλο μας πρόβλημα», 1976

«Η κρίση του πολιτισμού μας», 1978

Η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ

Η παράγραφος αποτελεί βασικό δομικό στοιχείο της έκθεσης ιδεών. ΟΙ 'καλά' δομημένες παράγραφοι προοιωνίζονται ένα κείμενο που διακρίνεται για την πληροφορικότητα, τη σαφήνεια, τη συνοχή και τη συνεκτικότητά του. Παρακάτω θα διαβάσετε τη θεωρία της παραγράφου και στη συνέχεια θα την εμπεδώσετε με ένα παράδειγμα από δοκίμιο του Ευ. Παπανούτσου (σύντομα θα κάνουμε κι ένα αφιέρωμα γι' αυτόν τον μεγάλο Παιδαγωγό-Εκπαιδευτικό κι ακόμη μεγαλύτερο Δοκιμιογράφο που γαλούχησε γενιές μαθητών και μας δίδαξε την τέχνη της συγγραφής δοκιμίων).

ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ - ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ


Η έκθεση ιδεών συνίσταται από επιχειρήματα δηλαδή τεκμηριωμένες, αποδεδειγμένες, αιτιολογημένες ιδέες. Το κάθε επιχείρημα εξαντλείται, συνήθως, σε ξεχωριστή παράγραφο. Έτσι, η κάθε παράγραφος είναι ένα είδος κειμένου, μικρού βέβαια σε έκταση, τόσου όμως όσο χρειάζεται για να παρουσιαστεί, να αιτιολογηθεί και να ολοκληρωθεί η ιδέα που επιλέξαμε να χρησιμοποιήσουμε στην έκθεση μας.

Η παράγραφος- επιχείρημα πρέπει πρώτα απ' όλα να είναι «επιτυχημένη», ώστε να αναπτύσσει επαρκώς και να αποδεικνύει μια πλευρά του θέματος. Για να εξασφαλίσουμε την επιτυχία μιας παραγράφου πρέπει να κινηθούμε πάνω σε ένα μοντέλο σωστού σχεδιασμού.



ΔΟΜΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ



Α. θεματική περίοδος: στην αρχή παρουσιάζεται συνοπτικά και συγκεκριμένα η κύρια ιδέα της παραγράφου. Αυτή είναι η θεματική περίοδος, που αμέσως ξεκαθαρίζει το «σκοπό» και το «θέμα» της παραγράφου.



Β. Λεπτομέρειες: οι ειδικές λεπτομέρειες διασαφηνίζουν, αναπτύσσουν, υποστηρίζουν, τεκμηριώνουν τη θεματική περίοδο.



Γ. Κατακλείδα: η πρόταση - κατακλείδα, αν και δεν είναι πάντοτε απαραίτητη, ολοκληρώνει την παράγραφο. Είναι ένα τελικό συμπέρασμα πάνω στην κύρια ιδέα της παραγράφου, ένα τελευταίο σχόλιο του γράφοντος, που "κλείνει" ομαλά την περίοδο.



Παράδειγμα:



Στην εποχή μας η οικογένεια άρχισε να παραιτείται από τις παραδοσιακές της λειτουργίες της (θεματική περίοδος). Το οικογενειακά οργανωμένο "σπίτι" ήταν επί αιώνες το κέντρο όπου ικανοποιούνταν οι βασικές ανάγκες της ζωής τον ανθρώπου• όχι μόνο ο έρωτας και η τεκνογονία, η αγωγή των παιδιών και η ψυχαγωγία, αλλά και το μαγείρεμα, το νοικοκυριό και η περίθαλψη στην αρρώστια και στα γηρατιά. Σήμερα στις εξελιγμένες κοινωνίες τα πράγματα έχουν αλλάξει ριζικά. Από τότε που η γυναίκα εργάζεται βιοποριστικά έξω από το σπίτι, οι πλείστες από τις ανάγκες που αναφέραμε ικανοποιούνται χωρίς την οικογένεια. Τα παιδιά από τους πρώτους μήνες της ζωής παραδίδονται στους βρεφονηπιακούς σταθμούς, έπειτα στη φροντίδα του νηπιαγωγείον και αργότερα τον σχολείου. Το εστιατόριο αντικαθιστά τη σπιτική κουζίνα. Και η περίθαλψη γίνεται πλέον στο νοσοκομείο και στους οίκους ευγηρίας. Όσο για την ψυχαγωγία, οι περισσότεροι τη χαίρονται σήμερα έξω από την οικογένεια (λεπτομέρειες – σχόλια). Η απομάκρυνση, λοιπόν, της οικογενείας από τον παραδοσιακό της ρόλο αποτελεί αναμφισβήτητο γεγονός (περίοδος – κατακλείδα)

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΤΗ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΑΔΙΔΑΚΤΑ ΘΕΜΑΤΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ




 ΚΕΙΜΕΝΟ

Τοσοῦτον δ' ἀπολέλοιπεν ἡ πόλις ἡμῶν περὶ τὸ φρονεῖν καὶ λέγειν τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, ὥσθ' οἱ ταύτης μαθηταὶ τῶν ἄλλων διδάσκαλοι γεγόνασιν, καὶ τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκεν μηκέτι τοῦ γένους, ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι, καὶ μᾶλλον Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἢ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας. Ἵνα δὲ μὴ δοκῶ περὶ τὰ μέρη διατρίβειν ὑπὲρ ὅλων τῶν πραγμάτων ὑποθέμενος, μηδ' ἐκ τούτων ἐγκωμιάζειν τὴν πόλιν ἀπορῶν τὰ πρὸς τὸν πόλεμον αὐτὴν ἐπαινεῖν, ταῦτα μὲν εἰρήσθω μοι πρὸς τοὺς ἐπὶ τοῖς τοιούτοις φιλοτιμουμένους· ἡγοῦμαι δὲ τοῖς προγόνοις ἡμῶν οὐχ ἧττον ἐκ τῶν κινδύνων τιμᾶσθαι προσήκειν ἢ τῶν ἄλλων εὐεργεσιῶν. Οὐ γὰρ μικροὺς οὐδ' ὀλίγους οὐδ' ἀφανεῖς ἀγῶνας ὑπέμειναν, ἀλλὰ πολλοὺς καὶ δεινοὺς καὶ μεγάλους, τοὺς μὲν ὑπὲρ τῆς αὑτῶν χώρας, τοὺς δ' ὑπὲρ τῆς τῶν ἄλλων ἐλευθερίας· ἅπαντα γὰρ τὸν χρόνον διετέλεσαν κοινὴν τὴν πόλιν παρέχοντες καὶ τοῖς ἀδικουμένοις ἀεὶ τῶν Ἑλλήνων ἐπαμύνουσαν.

Ἰσοκράτους, Πανηγυρικὸς 50-52

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. φρονεῖν, καλεῖσθαι, τιμᾶσθαι: να γραφεί το γ´ ενικό πρόσωπο του ενεστώτα σε όλες τις εγκλίσεις στη φωνή που βρίσκονται.

2. μικροὺς, ὀλίγους, πολλοὺς, μεγάλους: να γραφούν οι άλλοι βαθμοί των τύπων.

3. Να βρεθούν τα υποκείμενα των απαρεμφάτων του κειμένου.

4. Να αναγνωρισθούν συντακτικά όλες οι μετοχές του κειμένου και να αναλυθούν στις αντίστοιχες δευτερεύουσες προτάσεις.

5. Να συμπληρωθεί ο πίνακας:



Ενεστώτας μετέχοντας

Παρατατικός

Μέλλοντας

Αόριστος ὑποθέμενος                    ὑπέμειναν

Παρακείμενος ἀπολέλοιπεν            γεγόνασιν

Υπερσυντέλικος

6. Να αποδοθεί το παραπάνω κείμενο σε δόκιμο νεοελληνικό λόγο

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ (εργασίες μαθητών)

Μερικές από τις πρώτες εργασίες των μαθητών της Α΄Λυκείου του ΓΕ.Λ Χαλάστρας στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών.

 ΗΡΟΔΟΤΟΣ, ΤΖΙΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ ΣΩΤΗΡΗΣ Α4

 ΟΙ ΕΝΝΕΑ ΜΟΥΣΕΣ,   ΧΑΓΙΑΡΗ ΑΣΠΑΣΙΑ Α4

  ΞΕΝΟΦΩΝ ,        ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ ΦΕΝΙΑ Α4

Και έπεται και η συνέχεια...






















                         

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΠΟΥ ΖΟΥΝ

Εάν ένα παιδί ζει μέσα στην κριτική μαθαίνει να κατακρίνει.




Εάν ένα παιδί ζει μέσα στην έχθρα, μαθαίνει να καυγαδίζει.



Εάν ένα παιδί ζει μέσα στην ντροπή, μαθαίνει να αισθάνεται ένοχο.



Εάν ένα παιδί ζει μέσα στον έπαινο, μαθαίνει να εκτιμά.



Εάν ένα παιδί ζει μέσα σε ενθάρρυνση, μαθαίνει να έχει εμπιστοσύνη.



Εάν ένα παιδί ζει μέσα στην κατανόηση, μαθαίνει να είναι υπομονετικό.



Εάν ένα παιδί ζει μέσα στη δικαιοσύνη, μαθαίνει να είναι δίκαιο.



Εάν ένα παιδί ζει μέσα σε ασφάλεια, μαθαίνει να πιστεύει.



Εάν ένα παιδί ζει μέσα σε επιδοκιμασία, μαθαίνει να έχει αυτοεκτίμηση.



Εάν ένα παιδί ζει μέσα σε παραδοχή και φιλία, μαθαίνει να βρίσκει την αγάπη μέσα στον κόσμο.

ΟΛΑ ΤΑ ΠΗΡΕ ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ

ποίηση: Οδυσσέας Ελύτης ( "Τα Ρω Του Έρωτα", 1972)

 
Το καλοκαίρι φεύγει και μαζί του παίρνει στιγμές, λόγια, πράξεις, σκηνές. Απολαύστε το μελοποιημένο ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη. Μουσική Δ. Παπαδημητρίου, Ερμηνεία Ελευθερία Αρβανιτάκη. Στην παρουσίαση θαυμάστε την ιδιαίτερη τέχνη του κολάζ(συνεικόνες) του Ελύτη.

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ, ΚΡΗΤΙΚΟΣ

Η προσέγγιση του ποιητικού έργου του Σολωμού ξεκινάει πάντοτε με αναφορές στην Επτανησιακή σχολή της οποίας είναι και αρχηγέτης. Πριν λοιπόν να μελετήσουμε τον Κρητικό στη Λογοτεχνία Θεωρητικής κατεύθυνσης, είναι αναγκαίο να μάθουμε τα χαρακτηριστικά της σχολής του.

Η Επτανησιακή Σχολή (19ος αιώνας)
Σε αντίθεση με την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, στα Ιόνια νησιά παρουσιάζεται, στις αρχές του 19ου αιώνα, αξιοσημείωτη λογοτεχνική παραγωγή, χάρη στην απουσία του τουρκικού ζυγού και λόγω της μακρόχρονης επαφής τους με τη Δύση (ενετική και γαλλική κυριαρχία). Βαθύτατα επηρεασμένος από τα φιλελεύθερα ιδεώδη του Διαφωτισμού γράφει την εποχή αυτή τα ποιήματά του ο Ανδρέας Κάλβος (Λύρα, Λυρικά), σε γλώσσα μεικτή, αρχαΐζουσα με λαϊκά στοιχεία. Με κέντρο την ηγετική πνευματική φυσιογνωμία του Διονυσίου Σολωμού εμφανίζεται την ίδια εποχή η «Επτανησιακή Σχολή», οι ποιητές, δηλαδή, που έχουν ως πρότυπό τους τον Σολωμό (Α. Μάτεσης, Ι. Πολυλάς, Γερ. Μαρκοράς κ.ά.). Κοινά χαρακτηριστικά στο έργο των ποιητών αυτών είναι η δημοτική γλώσσα και η αποθέωση της πατρίδας, της φύσης, της θρησκείας και της γυναίκας. Σημαντικά έργα του Σολωμού είναι ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν, οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, ο Κρητικός, ο Πόρφυρας κ.ά.

Η επτανησιακή παραγωγή οφείλει πολλά στον ευρωπαϊκό ρομαντισμό, ιδιαίτερα τον γερμανικό, που βρίσκεται σε άνθηση κατά τα τελευταία χρόνια του 18ου αιώνα και τις αρχές του 19ου αιώνα. Οι ποιητές Σίλλερ (Fr. Schiller, 1759-1805) και Γκαίτε (J. W. Goethe, 1749-1832) άνοιξαν τον δρόμο προς τον ρομαντισμό, εκφράζοντας τους φλογερούς πόθους, τους οραματισμούς και την εσωτερική αγωνία του καλλιτέχνη. Ο ρομαντισμός υπήρξε ευρύτατο κίνημα που εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη, επηρεάζοντας τόσο την ποίηση όσο και την πεζογραφία (ιστορικό μυθιστόρημα). Ενδεικτικά ονόματα στην Αγγλία οι ποιητές: Γουέρντσγουερθ (W. Wordsworth, 1770- 1850), Κόλεριτζ (S. T. Coleridge, 1772-1834), Μπάιρον (G. G. Byron, 1788- 1824), Κητς (J. Keats, 1795-1821) και Σέλλεϋ (P. B. Shelley, 1792-1822), στη Γαλλία οι Βικτώρ Ουγκώ (V. M. Hugo, 1802-1885) και Αλφόνς ντε Λαμαρτίν (Alph. de Lamartine, 1790-1869), στη ρωσική ποίηση ο Πούσκιν (1799-1837) κ.ά.

Επιπλέον, η στροφή προς τη φύση και την πηγαία λαϊκή παράδοση, την οποία καλλιέργησε ο ρομαντισμός, σε συνδυασμό με την έξαρση του γερμανικού εθνικισμού στα τέλη του 18ου αιώνα, είχε ως αποτέλεσμα τη δημοσίευση λαϊκών και έντεχνων παραμυθιών και την άνθηση της έντεχνης μπαλάντας.

Διονύσιος Σολωμός

«Η σχέση του Σολωμού με την παράδοση είναι πολύπλευρη και δεν περιορίζεται σε μια μόνο φάση της δημιουργίας του. Ο ποιητής διαλέγεται με την ελληνική ποιητική, πνευματική και πολιτισμική παράδοση από την πρώτη ζακυνθινή περίοδο, από τότε που —με τη βοήθεια ή μη του Σπυρίδωνα Τρικούπη— στρέφεται προς τη νεοελληνική ποίηση, έως και την ύστερη φάση της ωριμότητάς του. Αυτό που ποικίλλει είναι το εύρος και το βάθος της επικοινωνίας. […] Κοντολογίς, οι πρώτες προσπάθειες του Σολωμού να γράψει ελληνική ποίηση ξεκινούν μέσα από ένα διάλογο προς την τοπική παράδοση. Ο ποιητής καταφεύγει στις πιο πρόχειρες και εύληπτες πηγές που του προσφέρει το ζακυνθινό περιβάλλον της εποχής […].

Στην επόμενη φάση που αντιστοιχεί στη “μεγάλη δημιουργική περίοδο του Σολωμού”, όπως την αποκάλεσε ο Λ. Πολίτης, (1823-1833), ο ποιητής αναπτύσσει ένα πλουσιότερο και πιο ουσιαστικό διάλογο με την παράδοση, που έχει δύο σκέλη. Το ένα αντιπροσωπεύει μια θεμελιώδη επιλογή του Σολωμού, που είναι η θεωρητική υπεράσπιση της ζωντανής γλώσσας του έθνους […]. Το άλλο αφορά την επαναστατική ιδεολογία που ο Σολωμός θεμελιώνει πάνω στην έννοια της ελευθερίας. Το δίδυμο ελευθερία και γλώσσα συνιστά κεντρικό σημείο ιδεολογικής αναφοράς για το πνευματικό κίνημα που θα ονομαστεί αργότερα Επτανησιακή σχολή.»

(Ερ. Καψωμένος, Ο Σολωμός και η Ελληνική Πολιτισμική Παράδοση, Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 1998, σελ. 11-13)

«Στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, στο Β΄ Σχεδίασμα ιδιαίτερα, ο Σολωμός επιχειρεί, όπως μαρτυρούν οι Στοχασμοί του ποιητή που ο Πολυλάς μετέφρασε και παρέθεσε ως εισαγωγή του έργου, να πραγματώσει το “υψηλό” της σιλλερικής θεωρίας μέσα από την τραγική σύγκρουση. Το “υψηλό”, κατά Schiller, ορίζεται ως η νίκη της ηθικής θέλησης ενάντια στις φυσικές εναντιότητες. Προϋποθέτει δηλαδή μια κατάσταση διαταραχής, αντιπαράθεσης και σύγκρουσης ανάμεσα στον ηθικό και το φυσικόν άνθρωπο, στην πνευματική και την υλική του φύση, ή αλλιώς στο “λογικό” και την “αισθαντικότητα” […].

Ας δούμε τώρα συνοπτικά τα στοιχεία της θεωρίας που ο Σολωμός συνοψίζει στους Στοχασμούς του Β΄ Σχεδιάσματος των Ελεύθερων Πολιορκημένων. Σύμφωνα με τις ιταλικές αυτές σημειώσεις που αποτελούν υποδείξεις του Σολωμού εις εαυτόν, η ιδεαλιστική πρόθεση του έργου είναι να “σωματοποιήσει” την Ιδέα […] καταμερίζοντάς την “εις τόσους χαρακτήρες ανδρών και γυναικών εις τους οποίους να ανταποκρίνονται εμπράκτως τα πάντα”. Παράλληλα, να “σχηματίσει βαθμηδόν ωσάν μίαν αναβάθραν από δυσκολίες”, δηλαδή μια κλιμάκωση τραγικών συγκρούσεων, που θα αρχίζουν από δυνάμεις εξωτερικές και θα κορυφώνονται σε δυνάμεις ηθικές, σύμφωνα με το σιλλερικό ηθικοαισθητικό σύστημα. Υπερβαίνοντας διαδοχικά όλες τις δοκιμασίες, οι ήρωες, φορείς της Ιδέας, πραγματώνουν τη νίκη της ηθικής θέλησης, δηλαδή του πνεύματος, ενάντια στις φυσικές εναντιότητες, δηλαδή τη Μοίρα. Έτσι αποδείχνουν την υπεροχή της ηθικής φύσης του ανθρώπου απέναντι στην υλική, της Ελευθερίας απέναντι στην Ανάγκη, πραγματώνουν δηλαδή το “υψηλό” της σιλλερικής θεωρίας, το οποίο ωθεί την ψυχή “από τον κόσμο των φαινομένων στον Κόσμο των ιδεών, από το υπό όρους στο απόλυτο”.»

(Ερ. Καψωμένος, ό.π., σελ. 38-43)

«Έχουμε ένα πρώτο σχεδίασμα, κάτι σαν δοκιμή περισσότερο, γύρω στα 1830. Το σημαντικότερο είναι το Β΄ σχεδίασμα, στον ίδιο στίχο με τον Κρητικό, που το δουλεύει δέκα και παραπάνω χρόνια, από το 1833 ως το 1844. Τότε και ενώ ήταν αρκετά προχωρημένος στη σύνθεση, άρχισε να το ξαναχύνει σε άλλη στιχουργική μορφή, σε δεκαπεντασύλλαβους πάλι, χωρίς όμως το εξωτερικό στολίδι της ομοιοκαταληξίας, ακόμα και χωρίς την τόσο συνηθισμένη στην ελληνική γλώσσα συνίζηση. Μια στιχουργική δομή αυστηρή, σχεδόν ασκητική, με μια εσωτερική αρμονία αινιγματική ακόμα και σήμερα.

Το έργο δεν το ολοκλήρωσε ο Σολωμός. Και το Β΄ και το Γ΄ σχεδίασμα το έχουμε σε μια σειρά από “αποσπάσματα”, έτσι τουλάχιστον τα ονομάζουμε συνήθως. Αλλά η ονομασία είναι απατηλή. Τα μέρη αυτά δεν είναι αποσπασμένα από ένα ολοκληρωμένο σύνολο, δεν είναι τυχαία θραύσματα σαν τα αποσπάσματα της Σαπφώς ή του Αρχιλόχου. Ο Σολωμός δεν προχώρησε ποτέ στην ολοκλήρωση. Δεν θέλησε ή δεν ενδιαφέρθηκε να εντάξει τα λυρικά αυτά κομμάτια σε ένα σύνολο αφηγηματικό ή “επικολυρικό”. Έμεινε στην καθαρή λυρική έκφραση, αδιαφορώντας για τη μη λυρική συνδετική ουσία, προχωρώντας έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε, προς μια κατάκτηση ενός “καθαρού” λυρικού χώρου, πολύ πιο πριν από την εποχή του.»

(Λ. Πολίτης, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 71993, σελ. 148)

«Ανάμεσα στα πιο συχνά θέματα της σολωμικής ποίησης είναι εικόνες που παρουσιάζουν τη φύση ως ένα επίγειο παράδεισο, που εξασφαλίζει τις ιδεώδεις συνθήκες για την ανάπτυξη της ζωής, για την ευδαιμονία και πληρότητα των όντων. Τα θέματα αυτά, σε μια πρώιμη περίοδο, συνδέονται με ορισμένους κοινούς ποιητικούς τόπους, της κλασικιστικής προπάντων παράδοσης. Σταδιακά όμως μορφοποιούνται σε πρωτότυπες _χαρακτηριστικά σολωμικές_ φόρμουλες μεγάλης ευστοχίας, που συμπυκνώνουν, με εκφραστική λιτότητα, νοηματική πληρότητα και αισθητική εντέλεια, βασικά συστατικά της ποιητικής μυθολογίας του Σολωμού […].

Η ιδέα που συνοψίζεται στην έκφραση “η παράδεισο της γης” αναπτύσσεται σε τρεις κυρίως αλληλένδετους σημασιακούς άξονες:

1. Ο πρώτος άξονας αντιστοιχεί σε εικόνες που προβάλλουν το ιλαρό πρόσωπο της φύσης, που καλεί τον άνθρωπο στη χαρά της ζωής. Ένα όραμα ομορφιάς, ισορροπίας, αρμονίας που εμπνέει την πίστη στο αγαθό της ζωής και τη θέληση του ανθρώπου να ζήσει και να χαρεί τον κόσμο και τις ζωικές αξίες. Η χαρακτηριστική φόρμουλα είναι “γλυκιά η ζωή και ο θάνατος μαυρίλα” (Λάμπρος).

2. Ο δεύτερος άξονας […] απαρτίζεται από εικόνες που εκφράζουν την ευδαιμονία και την πληρότητα των όντων μέσα στη φύση, έναν καθολικό “ευτυχισμό” κατά τη σολωμική έκφραση. Διακρίνουμε δυο ομόλογες θεματικές ενότητες: η μια ζωγραφίζει το μικρόκοσμο της φύσης (το πουλάκι, την πεταλούδα, τη μέλισσα, το σκουληκάκι) σ’ ένα χαρούμενο ζωικό οργασμό που στην ώριμη περίοδο εκφράζεται εναλλακτικά με μια κλασικιστική μυθική εικόνα, το χορό του Απρίλη με τον Έρωτα. Την άλλη ομάδα συνιστούν εικόνες ανθρώπινης ευδαιμονίας, χαράς, μακαριότητας μέσα στην αγκαλιά της φύσης (π.χ. ο νιος κολυμπιστής στον Πόρφυρα: “φύση χαμόγελα άστραψες κι εγίνηκες δική του”).

3. Ο τρίτος άξονας συντίθεται από εικόνες που εμφανίζουν τη φύση ως πηγή πολιτισμικών αξιών […]. Έτσι με την ποιότητα των αξιών της η φύση εξασφαλίζει την ευδαιμονία του ανθρώπου και του εμπνέει την πίστη της ζωής.»

(Ερ. Καψωμένος, Διονύσιος Σολωμός. Ανθολόγιο Θεμάτων της Σολωμικής Ποίησης, Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 1998, σελ. 25-28)

«Ο Σολωμός ξεπερνώντας το διανοητικό σχήμα του Schiller και υπακούοντας στο ποιητικό του αισθητήριο προκρίνει τον πειρασμό της φύσης ως κύρια δοκιμασία, γιατί αντιστοιχεί σε μια σύγκρουση πιο πραγματική και πιο συγκλονιστική για τη νεοελληνική ευαισθησία, αφού αντιπαραθέτει δυο αξίες πρωταρχικές για τη νεοελληνική παράδοση και ιδεολογία, αλλά και για τη σολωμική ανθρωπολογία: το αγαθό της ζωής και την ατομική ανεξαρτησία. Σ’ αυτή λοιπόν την “κατεξοχήν” δοκιμασία το ρόλο του αντίμαχου έχει η φύση και το ρόλο του ήρωα οι πολιορκημένοι […]. Αλλά ο ήρωας θυσιάζει αυτόβουλα τη ζωή ακριβώς για να μην την εξευτελίσει, από σεβασμό στην ακεραιότητα και της ανθρώπινής του υπόστασης. Εδώ έγκειται η επαναστατική δυναμική αυτής της αξιοκρατίας και μαζί η τραγικότητα της δοκιμασίας. Γιατί η σύγκρουση αξιών διατηρεί όλη της τη σφοδρότητα, καθώς ο ήρωας θυσιάζει τη ζωή επειδή ακριβώς την αγαπά και τη σέβεται στο μέγιστο βαθμό. Έτσι ο ήρωας _σε συμφωνία με έναν κλασικό κανόνα της τραγικής τέχνης _ θριαμβεύει ηθικά μέσα από την καταστροφή.»

(Ερ. Καψωμένος, Ο Σολωμός και η Ελληνική Πολιτισμική Παράδοση, Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα, 1998, σελ. 59-63)

«Ο “Πειρασμός” των Ελεύθερων Πολιορκημένων δεν είναι στην κυριολεξία ένα “απόσπασμα”, όπως καθιερώθηκε να λέγεται, αλλά μια αυτόνομη λυρική ενότητα, ένα ολοκληρωμένο ποίημα, με αρχιτεκτονική πληρότητα και εσωτερικό λόγο. Δε βρίσκεται σε άμεση —λογική ή αφηγηματική— συνέχεια ούτε με τα προηγούμενα ούτε με τα επόμενα. Και το ίδιο συμβαίνει με όλα σχεδόν τα “αποσπάσματα” του Γ΄ Σχεδιάσματος. Εκείνο που τα δένει μεταξύ τους είναι ο κοινός θεματογραφικός και λυρικός πυρήνας. Αποτελούν χωριστά στιγμιότυπα του ίδιου δράματος από διάφορες οπτικές (λυρικές και δραματικές) γωνίες. Και απ’ αυτή την άποψη το Γ΄ Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων μοιάζει πιο πολύ με τα συνθετικά έργα της νεώτερης ποίησης, που αποτελούνται από περισσότερα αυτόνομα ποιήματα γύρω από το ίδιο λυρικό θέμα (λ.χ., το Μυθιστόρημα του Σεφέρη, το Άξιον Εστί του Ελύτη), παρά με τα επικολυρικά πρότυπα της εποχής του, που ξετυλίγουν οργανικά μια υπόθεση. Ένα ακόμη σημείο όπου ο Σολωμός θα μπορούσε να θεωρηθεί πρόδρομος.»

(Ερ. Καψωμένος, Καλή 'ναι η μαύρη πέτρα σου. Ερμηνευτικά κλειδιά στο Σολωμό, Εστία, Αθήνα, 2004, σελ. 115-116)

«Το Φεβρουάριο του 1857 ο Σολωμός βρήκε την ανάπαυσή του στους κόλπους του δημιουργού. Όπως ο καλός υπηρέτης, είχε δουλέψει το τάλαντό του και άφηνε πολλαπλάσια απ’ όσα είχε βρει: οι προσπάθειες των προγενεστέρων φαίνονται δοκιμές μπροστά στις επιτεύξεις του. Κι εκεί όπου ο Κάλβος σταμάτησε αυτός μπόρεσε να συνεχίσει και να φθάσει στο σκοπό του. Κληροδότησε την ποίηση στην Ελλάδα, έδωσε στην πατρίδα του τη φωνή που της άξιζε, και σύνθεσε για πρώτη φορά σε ενότητα την ελληνική ποιητική παράδοση. Όμως αξίζει ακόμη να τονιστεί και μια άλλη, γενικότερη —αν γίνεται— προσφορά στην παιδεία μας: η κριτική. Με τον Σολωμό, του Διαλόγου πριν και, ύστερα, των στοχασμών που κατέγραφε ετοιμάζοντας τις ποιητικές του συνθέσεις, έχουμε την άσκηση του κριτικού νου, με αισθητικές προϋποθέσεις, επάνω στα αντικείμενα της τέχνης. Τέλος, θυμίζω τη συμβολή του στον πεζό λόγο, με το Διάλογο, πάλι και με τη Γυναίκα της Ζάκυθος.»

(Κ. Θ. Δημαράς, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Ίκαρος, Αθήνα, 1985, σελ. 242)

«Ο Πόρφυρας είναι ένα από τα πιο δύσκολα στην ερμηνεία τους ποιήματα του Σολωμού. Στο κέντρο βρίσκεται η σχέση μεταξύ ανθρώπου και φύσης […]. Η ωραιότητα της φύσης είναι το μέσο με το οποίο ο κολυμβητής φτάνει στη μυστικιστική κατάσταση που περιγράφεται στην αρχή του μέρους 7 του ποιήματος. Αλλά ο καρχαρίας —“η άλογη τερατώδης δύναμη”, όπως την ονομάζει ο Σολωμός— είναι και αυτός μέρος της φύσης. Η συνειδητοποίηση του δικού του δεσμού με τη φύση κάνει τον κολυμβητή ικανό να κερδίσει μια πνευματική νίκη εις βάρος της φύσης τη στιγμή ακριβώς που το σώμα του ηττάται από μία από τις δυνάμεις αυτής της φύσης. Η βιαιότητα του καρχαρία δεν υπονοεί ότι ολόκληρη η φύση είναι θηριώδης και βίαιη, αλλά σίγουρα δείχνει ότι η φύση έχει και θετική και αρνητική πλευρά, οπότε ενέχει κινδύνους για την ανθρώπινη ψυχή […] το μήνυμα της ευδαιμονικής φώτισης του κολυμβητή είναι ότι ουσιαστικά αυτός δεν ανήκει στον φυσικό αλλά στον πνευματικό κόσμο.»

(Π. Μάκριτζ, Διονύσιος Σολωμός, μτφρ. Κατ. Αγγελάκη-Ρουκ, Καστανιώτης, Αθήνα, 1995, σελ. 192-193)

ΕΝΑΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ...

Η εποχή μας είναι βαθιά αναθεωρητική, αντιπαραδοσιακή και κυρίως αντι-ποιητική. Η σοβούσα οικονομική κρίση, η εκποίηση των ηθικών αξιών, η ασυδοσία, ο ατομικισμός και  η γενικότερη ανασφάλεια είναι μερικά μόνο από τα χαρακτηριστικά της. Μέσα σ' αυτή τη δίνη των προβλημάτων και των δυσάρεστων καταστάσεων, η φωνή ενός ποιητή μπορεί να λειτουργήσει καταγγελτικά αλλά και λυτρωτικά. Είναι μια φωνή-έρεισμα που μας παραμυθεί και συγχρόνως μας αφυπνίζει. Μας καλεί να  συνειδητοποιήσουμε τον κλοιό που μας έχουν φυλακίσει και να αγωνιστούμε να γκρεμίσουμε 'τα τείχη' που όρθωσαν οι άλλοι μπροστά μας. Έναν τέτοιο ποιητικό λόγο αρθρώνει ο  Γιώργος Χριστοδούλου και μας καλεί να προβληματιστούμε, να στοχαστούμε και ο καθένας μας να αναλάβει τις δικές του πρωτοβουλίες τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, ώστε πρώτα να αλλάξουμε νοοτροπίες και μετά να δράσουμε. Σας παραθέτω δύο χαρακτηριστικά του ποιήματα.

Ένοχη Σιωπή


07-05-09

Ξέφρενος ρυθμός και άγχος

καθημερινή πλήξη και ανία

προκλητικά απουσιάζει το κράτος

και εσύ κυριευμένος από αγωνία



Σκάνδαλα παρακμή κι αλαζονεία

κι εσύ δεν αντιδράς

παντού κυριεύει η απληστία

κ’εσύ δεν μιλας



Παράκεντρα εξουσίας κυβερνούν

κι εσύ ένοχα σιωπάς

ηγεσία και πολίτες δεν αντιδρούν

κι εσύ αδιάφορα περνάς


Χρεωκοπημένος Κόσμος


06-03-11



Νοστάλγησα τον παλιό καλό καιρό

Που το γέλιο κυριαρχούσε

Και δεν ήταν ψέμα θαρρώ

Πως όμορφα η ζωή κυλούσε



Ωραία τότε ζούσαμε

Χωρίς επιστασία

Το πόσο χαρωπά περνούσαμε

Δεν ήταν οπτασία



Τώρα το γέλιο χάθηκε

Το πρόσωπο έγινε σκυθρωπό

Η μιζέρια εγκαταστάθηκε

Με τρόπο επιβλητικό



Πτώχευση κι’ αδιαφάνεια

Καθημερινό λεξιλόγιο

Ακουστική παράνοια

Στηs ζωής τ’ ανθολόγιο



Διαφεντεύουν πλέον φαλιρισμένα κανάλια

Και τυχοδιώκτες πολιτικοί

Στα καθημερινά τους χάλια

Κι η ανύπαρκτη ηθική



Θα’ θελα το χρόνο πίσω

Να τιμωρηθούν οι κλέφτες

Πόσο με λυπεί να ζήσω

Μ’εγκατεστημένους αφέντες



Τι κατάντια κι αυτή

Τον εαυτό μου να πείσω

Πως θα’ρχοταν η στιγμή

Σε χρεωκοπημένο κόσμο να ζήσω!


Ο Γιώργος Χριστοδούλου είναι καταξιωμένος κτηνίατρος στα Τρίκαλα, λάτρης της φύσης και ευαισθητοποιημένος και ενεργός πολίτης που μετουσιώνει με το ποιητικό του ταλέντο την αγανάκτηση και την ανησυχία σε ποιητικές φόρμες.

Δυσλεξία, ένα θείο δώρο αν αντιμετωπιστεί σωστά

H δυσλεξία επηρεάζει τη ζωή εκατομμυρίων παιδιών και ενηλίκων σε όλο τον κόσμο, με σοβαρές εκπαιδευτικές, ψυχολογικές και κοινωνικές συνέπειες. Εκδηλώνεται τα πρώτα χρόνια φοίτησης στο δημοτικό σχολείο, ως μία απροσδόκητη και ανεξήγητη μαθησιακή δυσκολία στην ανάγνωση και στη γραφή, σε φυσιολογικά παιδιά με κανονική ή και ανώτερη ευφυΐα, που μέχρι τότε τίποτε δεν έδειχνε ότι είχαν κάποιο πρόβλημα.



Η διεθνής ομοσπονδία Νευρολογίας καθορίζει τη δυσλεξία ως σύνδρομο που εκδηλώνεται με απροσδόκητη αποτυχία στην εκμάθηση του γραπτού λόγου, ιδιαίτερα της ανάγνωσης, παρά την επαρκή σχολική εκπαίδευση, τη φυσιολογική νοημοσύνη και τις επαρκείς κοινωνικο-πολιτιστικές ευκαιρίες. Οφείλεται σε νευρολογική διαταραχή που επηρεάζει θεμελιακές λειτουργίες της μάθησης.



Όπως λέει στο ΑΠΕ- ΜΠΕ η παιδίατρος - αναπτυξιολόγος, Λωρέττα Θωμαΐδου (Ιατρείο Αναπτυξιακής Παιδιατρικής, Α΄ Παιδιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών):«από τον ορισμό προκύπτει ότι έχουμε να κάνουμε με μία διαταραχή που αφορά και περιορίζεται μόνο στο γραπτό λόγο και όχι στον προφορικό. Περιορίζεται δηλαδή σε διαταραχή των δεξιοτήτων εκείνων που είναι αναγκαίες για την εκμάθηση της ανάγνωσης, της γραφής και της ορθογραφίας».



Το δεύτερο στοιχείο, όπως επισημαίνει, είναι ότι η δυσλεξία είναι σύνδρομο. Και ως σύνδρομο δεν μπορεί παρά η διάγνωση της να στηρίζεται σε περιγραφή τυπικών χαρακτηριστικών εκδηλώσεων.



«Παρουσιάζεται σε παιδιά με κανονική ή και ανώτερη νοημοσύνη που φοιτούν σε κανονικά σχολεία κι έχουν εκτεθεί σε συνήθη κοινωνικά και πολιτιστικά ερεθίσματα. Δηλαδή δεν πρόκειται για περιβαλλοντικό πρόβλημα, αλλά για νευρολογική διαταραχή που επηρεάζει θεμελιώδεις λειτουργίες μάθησης», τονίζει και προσθέτει ότι «υπολογίζεται ότι περίπου 1 έως 3% του συνολικού πληθυσμού εμφανίζει δυσλεξία, ενώ το ποσοστό των παιδιών σχολικής ηλικίας που για διάφορους λόγους εμφανίζουν μαθησιακές δυσκολίες, χωρίς να έχουν δυσλεξία είναι πολύ μεγαλύτερο και υπολογίζεται σε 20 έως 25%».



Ο καθηγητής Μαθησιακών Δυσκολιών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Γιώργος Θ. Παυλίδης τονίζει στο ΑΠΕ -ΜΠΕ ότι «η δυσλεξία είναι ειδική μαθησιακή δυσκολία στα γραπτά. Δηλαδή, οι δυσλεξικοί παρουσιάζουν μεγάλη δυσκολία στην ανάγνωση -πολύ αργή, με λάθη-, στην ορθογραφία και δυσκολεύονται να μεταφέρουν τον προφορικό τους λόγο στο γραπτό».



Για τον κ. Παυλίδη, που η προσφορά του στο θέμα της δυσλεξίας έχει αναγνωριστεί παγκοσμίως, καθώς είναι ο εφευρέτης του τεστ Οφθαλμοκίνησης για την ακριβή διάγνωση της δυσλεξίας, αντιπρόεδρος της Διεθνούς Ακαδημίας Προβλημάτων Μάθησης και διευθυντής 20 Ερευνητικών Προγραμμάτων στην Αγγλία, στις ΗΠΑ και στην Ελλάδα, «η δυσλεξία είναι θείο δώρο όταν γνωρίζουμε την ύπαρξή της και την αντιμετωπίζουμε σωστά. Αντιθέτως η άγνοια τη μετατρέπει σε μειονέκτημα».



«Είναι βιολογικής αιτιολογίας, κυρίως κληρονομική (γονίδια 1, 6 και 15). Επίσης είναι ιδιαίτερα παραπλανητική κατάσταση, επειδή δεν φαίνεται στην καθημερινή προφορική επικοινωνία. Οι δυσλεξικοί είναι συνήθως προικισμένα άτομα, υψηλής ευφυΐας, με ιδιαίτερα μεγάλη δημιουργικότητα, εφευρετικότητα και καλό προφορικό λόγο», λέει ο καθηγητής Μαθησιακών Δυσκολιών.



Ενδεικτικό είναι ότι ο Πάμπλο Πικάσο, ο Αινστάιν, ο Τζόν Κένεντι, η Αγκάθα Κρίστι, ο Ουόλτ Ντίσνει, ο Τόμας Τζέφερσον, ο Τζόρτζ Ουάσινγκτον κ.α ήταν άνθρωποι δυσλεκτικοί και ιδιαίτερα προικισμένοι καθώς διέπρεψαν ο καθένας στον τομέα του.



Επειδή η δυσλεξία είναι κυρίως κληρονομική, υπάρχει από τη γέννα. Συνεπώς, υπάρχει και μπορεί να εντοπισθεί από την προσχολική ηλικία με βιολογικά τεστ, όπως είναι το τεστ «Παυλίδη». Διεθνώς, η δυσλεξία εμφανίζεται σε 4 αγόρια προς 1 κορίτσι, που σημαίνει ότι τα αίτιά της είναι βιολογικά, γι? αυτό και τα διαφορετικά κοινωνικο-πολιτιστικά περιβάλλοντα δεν επηρεάζουν την αναλογία αγοριών (4) - κοριτσιών (1).



Ο κ. Παυλίδης συμβουλεύει γονείς και εκπαιδευτικούς για έγκαιρη και ακριβή διάγνωση της δυσλεξίας, η οποία πρέπει να συνδυάζεται με την αποδοχή της κατάστασης, την κατανόηση και με την θετική αντιμετώπιση.



Τα παιδιά και ιδιαιτέρως τα δυσλεξικά, είναι πολύ πιο ευαίσθητα στην απόρριψη και στην αρνητική - ταπεινωτική κριτική, διότι την υφίστανται διαρκώς.



Είναι αναγκαίο να γίνει συνειδητή προσπάθεια τόνωσης του ηθικού τους και να αποφεύγονται οι αρνητικές και οι υποτιμητικές παρατηρήσεις, γιατί μειώνουν την αυτοπεποίθηση, τα κίνητρα και συνεπώς, τη σχολική επίδοση.



Η στοργική, ενθαρρυντική και η αξιοπρεπής αντιμετώπιση των δυσλεξικών, επιφέρει θετικά αποτελέσματα τόσο στον ψυχο-κοινωνικό όσο και στο μαθησιακό τομέα. Αλλάζει η ζωή τους προς το καλύτερο και οδηγούνται από την αποτυχία στην επιτυχία, από τη δυστυχία στην ευτυχία.

ΑΡΧΙΖΟΥΝ ΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ

Της Άννας Φραγκουδάκη

 Είναι ευρύτατα διαδομένη η πεποίθηση ότι η εκπαιδευτική ισότητα εξασφαλίζεται από την παροχή σε όλους ίδιας και δωρεάν εκπαίδευσης και από την κοινωνική ουδετερότητα των εργαλείων αξιολόγησης (βαθμολογία, διαγωνίσματα, εξετάσεις). Αντίθετα με αυτή την πεποίθηση, διαθέτουμε κοντά μισόν αιώνα πλέον πλουσιότατη επιστημονική τεκμηρίωση ότι σε όλο τον δυτικό λεγόμενο κόσμο και στην Ελλάδα η επίδοση στο σχολείο είναι ευθέως ανάλογη με την κοινωνική καταγωγή των μαθητών.


 Η επιστημονική πληροφορία είναι στατιστική. Δηλαδή, παιδιά λαϊκής καταγωγής με άριστη επίδοση βεβαίως υπάρχουν, αλλά είναι εξαιρέσεις μέσα στο σύνολο των μαθητών ίδιας καταγωγής, ή επιστημονικότερα, η απόκλιση από το φαινόμενο υπάρχει, αλλά τα ποσοστά είναι στατιστικά μη σημαντικά. Σε όλα τα σχολεία των ευρωπαϊκών χωρών, οι καλοί και άριστοι μαθητές είναι παιδιά μεσοστρωμάτων και εργαζομένων σε διανοητικά επαγγέλματα και στην άλλη άκρη της κλίμακας εμφανίζονται μαζικά οι μαθητές από οικογένειες που ανήκουν στα λαϊκά στρώματα.

 Διαθέτουμε επίσης από χρόνια πλουσιότατη ανάλυση των αιτίων που οδηγούν το σχολείο να αναπαράγει την κοινωνική ανισότητα. Είναι τελείως διαφορετική η κουλτούρα με την οποία κοινωνικοποιούνται τα παιδιά των χειρωνάκτων (εργατών, τεχνιτών και αγροτών) από εκείνη των μεσοστρωμάτων με διανοητικά επαγγέλματα. Το ίδιο και η γλώσσα. Τα μέλη λαϊκών στρωμάτων είναι φυσικοί ομιλητές άλλων ποικιλιών της εθνικής γλώσσας από την επίσημη του σχολείου και αυτή η γλωσσική διαφορά είναι μεγάλη, ως προς τη σύνταξη, τη φωνολογία και μέρος του λεξιλογίου.

 Η μη αναγνώριση αυτών των διαφορών οδηγεί την ταξική ανισότητα στις επιδόσεις να ερμηνεύεται σαν διαφορετική νοητική ικανότητα. Μην αναγνωρίζοντας τη διαφορά κουλτούρας και αξιολογώντας σαν «λαθεμένη γλώσσα» τις ποικιλίες της εθνικής γλώσσας που μιλούν τα παιδιά των λαϊκών στρωμάτων, το σχολείο με τρόπο δυσδιόρατο οδηγεί τους μαθητές που ανήκουν στα λαϊκά στρώματα στην κάθε επόμενη τάξη χωρίς να έχουν αποχτήσει τις γνώσεις που προβλέπονται. Τα παιδιά αυτά που δεν συμβαδίζουν με τον μέσο όρο εγκαταλείπονται, με αποτέλεσμα κάποια στιγμή, με την είσοδο στην Α' γυμνασίου, η αποτυχία να μην είναι πλέον ανατρέψιμη.

Κ. ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ-ΜΕΛΟΠΟΙΗΜΕΝΟ ΠΟΙΗΜΑ

ΠΑΙΔΙΚΟ

Η μελοποίηση έγινε από τα υπόγεια ρεύματα

ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΟΜΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥΣ.

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ




Της Ελένης Κ. Παπαδοπούλου, φιλολόγου στο ΓΕ.Λ. Χαλάστρας

Δεν υπάρχει μέθοδος διδασκαλίας με την οποία να μπορούμε να διδάξουμε τα πάντα, ούτε μέθοδος διδασκαλίας που να μην παρουσιάζει δυσκολίες ως προς την εφαρμογή της. Έτσι, και στη διαμόρφωση ομάδων έχουν παρατηρηθεί προβλήματα όπως:

 Ύπαρξη μαθητών που δε συμμετέχουν στις δραστηριότητες της ομάδας.

 Περιπτώσεις μαθητών που δεν τους θέλουν οι συμμαθητές τους σε καμία ομάδα και νιώθουν απόρριψη και στιγματισμό.

 Περιπτώσεις ιδιαίτερα δημοφιλών μαθητών στους οποίους επιθυμούν να προσκολληθούν οι υπόλοιποι.

 Πολλές φορές, οι μαθητές μιας ομάδας ερίζουν για το ποιος θα αναλάβει τον ρόλο του συντονιστή ή τον ρόλο του εκπροσώπου στην ολομέλεια.

 Ύπαρξη μαθητών που εργάζονται με επιμέλεια και ζήλο και είναι «πληθωρικοί», με αποτέλεσμα να μην «αφήνουν χώρο» στους άλλους να εργασθούν και να αναλάβουν πρωτοβουλίες και συνεπώς οι δεύτεροι να αισθάνονται ματαίωση.

Για να αποφευχθούν τέτοιου είδους προβλήματα, πρέπει οι αρμοδιότητες και η εργασία που έχει να κάνει κάθε μέλος της ομάδας, ο ρόλος του δηλαδή μέσα στην ομάδα να είναι όσο το δυνατόν πιο σαφής. Η δημιουργία του κοινωνιογράμματος της τάξης θα μπορούσε να λειτουργήσει βοηθητικά. Το κοινωνιόγραμμα που διαμορφώνεται πριν από τη δημιουργία των ομάδων, με συγκεκριμένες ερωτήσεις π.χ. με ποιους δύο συμμαθητές σου θα ήθελες να απαρτίσεις μια ομάδα; Θα μπορούσε να μας διευκολύνει στη δυσάρεστη κατάσταση να έχουμε κάποιους μαθητές που είναι εκτός ομάδων, είτε αυτοί έχουν αποκλειστεί από τις ομάδες, είτε έχουν κατακλυστεί από πολλές προτάσεις για συμμετοχή στις περισσότερες ομάδες.

Όσον αφορά στην περίπτωση εκείνη κατά την οποία οι μαθητές μαλώνουν για τους ρόλους του συντονιστή ή εκπροσώπου, προτείνεται η κλήρωση ή η ψηφοφορία, η οποία μπορεί να είναι άλλοτε φανερή κι άλλοτε μυστική, εξοικειώνοντας τους μαθητές με δημοκρατικές διαδικασίες που θα εφαρμόσουν αργότερα ως πολίτες

Σε κάθε περίπτωση, ο εκπαιδευτικός ανάλογα με το θέμα της εργασίας και τους διδακτικούς σκοπούς που θέτει, μπορεί να επιλέξει διάφορους τρόπου συγκρότησης της ομάδας. Σε κάθε σχολική τάξη, βέβαια, υπάρχουν άτυπες ομάδες μαθητών(φίλοι) που έχουν συγκροτηθεί με κριτήρια την αμοιβαία συμπάθεια, τα κοινά ενδιαφέροντα κ.α. Ωστόσο, κι όταν οι ομάδες διαμορφώνονται αυθόρμητα από τους μαθητές, ο εκπαιδευτικός θα πρέπει εξαρχής να τονίσει την προσωρινή διάρκεια των ομάδων, ειδικά όταν αυτές είναι ομοιογενείς (είτε σε επίπεδο φίλων, είτε καλών ή αδύναμων μαθητών). Οι ομάδες αυτές θα πρέπει να λειτουργούν το πλείστον τρεις εβδομάδες. Ειδικά, γι ‘ αυτό το θέμα και προκειμένου να είμαστε συνεπείς απέναντι στους μαθητές μας, είναι σκόπιμο να θέτουμε τον κανόνα της διάρκειας των ομάδων όταν καταρτίζουμε το συμβόλαιο της τάξης. Έτσι, δίνουμε και ένα μάθημα συνέπειας και υπακοής στους κανόνες που έχουμε θεσπίσει από κοινού.

Γι ‘ αυτούς τους λόγους ο ρόλος του εκπαιδευτικού στη διδασκαλία με ομάδες είναι απαιτητικός και σύνθετος. Ο εκπαιδευτικός πρέπει να παρακολουθεί την εργασία και τις δραστηριότητες των ομάδων (να δει τι είδους προβλήματα και εντάσεις ανακύπτουν ανάμεσα στα μέλη τους, να εντοπίσει ποια μέλη των ομάδων ευνοούν ή μπλοκάρουν την ατομική εργασία, ποιοι μαθητές δεν κερδίζουν από την ομαδική εργασία) ώστε να κάνει επιτυχώς τις απαραίτητες παρεμβάσεις με διακριτικότητα και νηφαλιότητα.

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΟΜΑΔΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Της Ελένης Κ. Παπαδοπούλου, φιλολόγου στο ΓΕ.Λ. Χαλάστρας

Η διδασκαλία σε ομάδες αποτελεί τη διδακτική έκφραση της προβληματικής του σύγχρονου σχολείου, το οποίο επιδιώκει να αναπτύξει τον ολοκληρωμένο και αυτόνομο δημοκρατικό πολίτη, που θα αισθάνεται και θα λειτουργεί ως συνυπάρχωνκαι θα είναι ικανός, μέσα από τη δια βίου εκπαίδευση, όχι μόνο να ανταποκρίνεται δημιουργικά και με αποτελεσματικότητα στις προκλήσεις των ραγδαίων και απρόβλεπτων εξελίξεων της πολυπολιτισμικής κοινωνίας και της παγκοσμοποιούμενης οικονομίας της εποχής μας, αλλά και να δρα, ατομικά και συλλογικά, στη διαμόρφωση του κοινωνικού γίγνεσθαι., μεκριτήρια τα ατομικά δικαιώματα και την κοινωνική δικαιοσύνη.


• Σε μία προπαρασκευαστική διαδικασία της διδασκαλίας σε ομάδες, έχω φροντίσει για τη χωροταξική διάταξη των καθισμάτων. Αυτά πρέπει να τοποθετηθούν σε σχήμα κύκλου, για να υποδεχτούν τους μαθητές της Α΄Λυκείου την πρώτη ημέρα και πρώτη ώρα έναρξης του σχολείου.

• Αφού ανταλλάξουμε ευχές για καλή σχολική χρονιά και γίνουν οι απαραίτητες συστάσεις από όλους,και ιδιαίτερα εφόσον υπάρχουν καινούριοι μαθητές στην τάξη, μοιράζω σε όλους ένα φύλλο με στοχευμένες ερωτήσεις που θα διαμορφώσουν το κοινωνιόγραμμα της τάξης. Αυτή η πρακτική θα βοηθήσει εκτός των άλλων, ώστε να αποσοβηθούν ενδεχόμενες δυσλειτουργίες στη διαμόρφωση των ομάδων. Ακόμη συζητώ με τους μαθητές για τη δυναμική της ομάδας και τη σημασία της ομαδικής εργασίας.

• Στη συνέχεια, καλώ τους μαθητές να δημιουργήσουν αυθόρμητα τη δυάδα τους, παίρνοντας το καρεκλάκι τους και πηγαίνοντας στο συμμαθητή που επιθυμούν. Στη δυάδα θα γίνει η γνωριμία και θα καταγραφεί και μία θετική εμπειρία από τα προηγούμενα σχολικά τους χρόνια από το κάθε μέλος του ζεύγους.

• Ακολούθως οι δυάδες θα γίνουν τετράδες με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που περιγράφηκε παραπάνω. Στις τετράδες, αφού τα μέλη συσκεφτούν, συναποφασίζουν για το αναγνωριστικό όνομα που θα κάνει διακριτό το ρόλο τους στην ολομέλεια. Το μέλος της κάθε δυάδας θα παρουσιάσει το άλλο μέλος στην άλλη δυάδα καθώς και τη θετική του εμπειρία.

• Σ’ ένα δεύτερο χρόνο κι εφόσον έχουμε επανέλθει στον κύκλο, ο εκπρόσωπος κάθε τετράδας ανακοινώνει στην ολομέλεια το όνομα της ομάδας του, συστήνει τα μέλη της και τα περιγράφει βασιζόμενος στη συναίρεση των προηγούμενων στοιχείων και διαδικασιών.

• Ως ολομέλεια συνάπτουμε συμβόλαιο με συγκεκριμένους όρους

1. Προετοιμάζουμε τα θρανία στο διάλειμμα

2. Διατηρούμε φάκελο υλικού

3. Συζητάμε χαμηλόφωνα

4. Φροντίζουμε να συμμετέχουν στη συζήτηση όλα τα μέλη της ομάδας

5. Προσέχουμε και λαμβάνουμε υπόψη τη γνώμη και τις παρατηρήσεις του καθένα

6. Συναποφασίζουμε αλλά και ο καθένας παίζει τον ρόλο του.

7. ο/η καθηγητής/τρια θα μας βοηθήσει μόνο όταν όλοι συμφωνήσουμε και του/της το ζητήσουμε

8. όταν δουλεύουμε σε ολομέλεια, παύουμε να ασχολούμαστε με την εργασία της ομάδας μας.

9. Οι ομάδες είναι προσωρινές και λειτουργούν για τρεις εβδομάδες.

• Οι μαθητές αναλαμβάνουν τους ρόλους τους (συντονιστής, πρακτικογράφος, υπεύθυνος κοινοποίησης στην ολομέλεια, υπεύθυνος χρόνου).

• Μία λειτουργική ομάδα έχει το περισσότερο 5 μέλη και το λιγότερο 3

• Κάθε ομάδα διατηρεί φάκελο εργασίας.

• Ενημερώνω τους μαθητές για τα κριτήρια αξιολόγησης της εργασίας των ομάδων.

Οι μαθητές, ειδικά της Α΄ Λυκείου, δεν είναι εξοικειωμένοι με τον ομαδικό τρόπο διδασκαλίας, γι’ αυτό είναι αναγκαίο και επωφελές το σχέδιο που περιγράφηκε να εφαρμοστεί, αν όχι την πρώτη ημέρα του μαθήματος, πάντως σε πολύ πρώιμο στάδιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ώστε να εθιστούν και σ’ αυτόν τον τρόπο διδασκαλίας, ο οποίος θα πρέπει να εφαρμόζεται εκ περιτροπής με τους άλλους τρόπους διδασκαλίας κι ανάλογα με την κρίση του διδάσκοντα. Βέβαια, κι εδώ προκύπτει ένα άλλο ζήτημα, ότι ο Έλληνας εκπαιδευτικός προέρχεται από ένα δασκαλοκεντρικό και εξετασιοκεντρικό ελληνικό σχολείο, φοιτά σε ένα πανεπιστήμιο που λειτουργεί κυρίως με διαλέξεις και εξετάσεις, και μετά την αποφοίτησή του εντάσσεται πάλι σε ένα σχολείο που οι εξετασιοκεντρικές του απαιτήσεις είναι δύσκολο να τον παροτρύνουν να λειτουργήσει διαφορετικά. Ωστόσο, με το σκεπτικό ότι τα πάντα αλλάζουν σήμερα στην εκπαίδευση και ο βρόχος των εξετάσεων φαίνεται να χαλαρώνει, μπορούμε να αναστοχαστούμε και να εντάξουμε με μεγαλύτερη ευκολία και άνεση στο διδακτικό μας ρεπερτόριο τη διδασκαλία με ομάδες.

Πρώτη προσωπική εργασία για τη Μείζονα Επιμόρφωση